Жоба / бағдарлама тақырыбының атауы: AP19679003 «Табиғи көміртекті емес сорбенттерді пайдалана сүзу жолымен минералды жер асты суларын тұщыландыра суландыру технологиясын құру»

Өтінім берілген ғылымды дамытудың басым бағытының атауы: 2. Су ресурстарын, өсімдіктер мен жануарлар дүниесін, экологияны тиімді пайдалану

Зерттеудің мамандандырылған ғылыми бағытының атауы: 2.1 Исследование актуальных проблем сохранения и управления водными ресурсами

Жобаның/бағдарламаның ғылыми жетекшісі: Монтаев Сәрсенбек Әлиакбарұлы, техника ғылымдарының докторы, профессор

Іске асыру кезеңі, оның ұзақтығы айларда. 01.02.2023 - 31.12.2025 жж., ұзақтығы 35 ай.         

Қаржыландырудың жалпы көлемі және жылдар бойынша: 78 103, 5956 мың тг,

2023 жыл – 24 888,870 мың тг;

2024 жыл – 25 611,470 мың тг;

2025 жыл – 27 603,2556  мың тг.

Зерттеу, әзірлеу немесе жобалау нысандары: Кремнийлі жыныстар – Батыс Қазақстанның опоктары және сүзу арқылы тазарту және тұщыландыру үшін минералданған жер асты сулары.

Жобаның / бағдарламаның мақсаты: сүзгі құрамдас бөліктері ретінде Батыс Қазақстан кен орнының кремнийлі жынысы – опоканың негізіндегі модификацияланған табиғи көміртекті емес сорбенттерді пайдалана отырып, модульдік сусымалы сүзгі қондырғыларында сүзу арқылы минералданған жер асты суларын тұщыландыру арқылы жайылымдарды суару технологиясын әзірлеу болып табылады

Жобаның / бағдарламаның міндеттері:

- минералданған жер асты суларын сүзу арқылы тазарту және тұщыландыру үшін Батыс Қазақстанның кремнийлі тау жыныстары негізіндегі модификацияланған көміртекті емес сорбенттер алу үшін әртүрлі құрамдар мен технологиялық параметрлерді әзірлеу бойынша зертханалық зерттеулер, сүзгілеу арқылы аймақты аймақтарға бөлу. суару және минералдану дәрежесі әртүрлі жер асты суларының болуы (I тапсырма);

- минералданған жер асты суларын тұщыландыруға арналған колба – модификацияланған кремнийлі жыныс негізіндегі сүзгі компоненттері бар сусымалы сүзгі түріндегі Модульдік қондырғының тәжірибелік үлгісін жасау, оны жайылымдық жерлерді суару үшін мал айдау учаскесінде орнату, орнату және іске қосу (II тапсырма) ;

- Батыс Қазақстанның құрғақ дала зонасында жайылымдық жерлерді суару үшін минералданған жер асты суларын тұщыландыруға арналған колба - модификацияланған кремнийлі жыныс негізіндегі сүзгі компоненттері бар сусымалы сүзгі түріндегі модульдік қондырғыны пайдаланудың ғылыми негіздемесі (III тапсырма).

Алынған нәтижелер мен жаңалығы:

Минералды жер асты суларын тазартуға және тұзсыздандыруға арналған Батыс Қазақстанның кремнийлі жынысы – опокасы негізінде сорбенттердің әртүрлі композициялары жасалған. Әзірленген композициялар жоғары меншікті бетінің ауданымен (сорбент үлгілерінің жалпы бетінің ауданы 0,04856 м²/г) және кеуектілігімен ерекшеленеді. Өңделген сорбенттер негізінен мезокеуектерді (2-ден 50 нм-ге дейін) қамтиды, олардың ең көп санының өлшемі 10 нм-ден аз. Суды жоғары тазарту және тұщыландыру лабиринтті мезокеуектердің болуына негізделген, ол жоғары сүзу тиімділігін қамтамасыз етеді және кремнийлі тау жыныстарының түйіршіктері мен модификациялаушы компоненттердің бетінде еріген минералды тұздардың максималды сіңірілуіне ықпал етеді.

Күтілетін нәтижелер:

1) 3 (үш) мақала Web of Science Science Citition Index Expanded дерекқорында индекстелген немесе Scopus дерекқорында CiteScore пайыздық көрсеткіші кемінде 35 (отыз бес), сондай-ақ рецензияланған ғылыми жарияланымдарда жарияланады. ҚР ҒБМ СБК ұсынған журналдарда рецензияланған шетелдік немесе отандық басылымда кемінде 3 (үш) мақала ретінде.

 2) әртүрлі деңгейдегі конференцияларда, семинарларда және кеңестерде баяндамалар жасау;

3) отандық патенттік ведомствода ғылыми нәтижелердің патентке қабілеттілігіне іздеу жүргізіледі және пайдалы модельге патент алуға өтінім беріледі.

4) Жобаны іске асыру барысында суы аз аймақтардағы жайылымдарды суару үшін минералданған жер асты суларын тазарту және тұщыландыру үшін көлемді сүзгі түріндегі модульдік қондырғыны құрудан тұратын ғылыми нәтиже алу күтілуде. .

Күтілетін нәтижелердің әлеуметтік-экономикалық әсері мал шаруашылығының суы аз жерлерін сусымалы сүзгі түріндегі Модульдік қондырғыда минералданған жер асты суларын тұщыландыруға негізделген суару технологиясымен қамтамасыз ету болып табылады.

5) Зерттеу нәтижелерін әртүрлі тұтынушылар, соның ішінде жобалау ұйымдары, ауыл шаруашылығы өндірісін басқару құрылымдары, әкімдіктер, мал шаруашылығымен айналысатын ауыл шаруашылығы өндірісі субъектілері қолдана алады. Әзірленген технологиялық шешімдерді коммерцияландыруға болады.

6) Ғылыми нәтижелердің мақсатты тұтынушылары болып мал шаруашылығы қызметін жүзеге асыратын жеке және заңды тұлғалар табылады.

7) Жұмыста белгілі бір тәуекелдер бар, өйткені ол іс жүзінде зерттелмеген және ғылыми негізделмеген. Сондықтан күтілетін нәтижемен жоспарланған жұмыс ғылым мен техниканың дамуына әсер ете алады.

8) жұмыс нәтижелерін жариялау, баспасөзде сөз сөйлеу, телерадио хабарларын тарату, конференциялар мен қоғамдық қорғаулар арқылы мүдделі тұлғалар арасында тарату.

Енгізу дәрежесі: Жоба бойынша жұмыс 2023 жылы басталып, іске асырудың бастапқы кезеңінде. Әзірлеу нәтижелері мал шаруашылығымен айналысатын және жер асты минералды суларын тазарту мен тұщыландыруды қажет ететін шаруа қожалықтары жағдайында жүзеге асырылатын болады.

Жоба аясында жарияланған жұмыстардың тізімі:

1. Орал, 2023. N3-2 (72) 202. – Б.267-276. DOI 10.52578/2305-9397-2023-3-2-267-276.
2. https://doi.org/10.18280/ijdne.190527
3. 10.18280/ijdne.190425

4. Монтаев С.А., Оңаев М.Қ., Рысқалиев М.Ж., Бегалиева Р.С., Денизбаев С.Е. Батыс Қазақстанның модификацияланған кремнийлі тау жынысы – опоки негізінде суға төзімді минералды сорбент дайындау технологиясы және минералданған жер асты суларын тұщыландыруға арналған модульдік зертханалық қондырғыны әзірлеу // Ғылым және білім. Орал, 2024. N3-2 (76) 2024. – 47-63 б. DOI 10.52578/2305-9397-2024-3-2-47-64.

Жоба / бағдарлама тақырыбының атауы: AP23490604 «Мегаполис аймағындағы жануарлар мен адамдарға қауіпті жұқпалы және паразиттік аурулардың таралуындағы иттердің рөлі»

Өтінім берілген ғылымды дамытудың басым бағытының атауы:

Агроөнеркәсіптік кешенді тұрақты дамыту

Зерттеудің мамандандырылған ғылыми бағытының атауы:

Ветеринария

Жобаның/бағдарламаның ғылыми жетекшісі: Наметов Аскар Мырзахметович - доктор ветеринарных наук, профессор, академик НАН РК

Іске асыру кезеңі, оның ұзақтығы айларда. 01.01.2024 - 31.12.2026 жылдар, ұзақтығы 36 ай.

Қаржыландырудың жалпы көлемі және жылдар бойынша: 120000,0 мың тг,

2024 – 340000,0 мың тг;

2025 – 43000,0 мың тг;

2026 – 43000,0 мың тг.

Зерттеу, әзірлеу немесе жобалау нысандары:

иттер

Жобаның / бағдарламаның мақсаты:

Мегаполистегі иттерді , қауіпті жұқпалы және паразиттік аурулардың таралу факторын бақылау және адамдар мен жануарлар үшін қауіпсіздік шараларын әзірлеу.

Жобаның / бағдарламаның міндеттері:

1. Соңғы 5 жылдағы статистика негізінде жұқпалы және паразиттік аурулардың таралуын, сондай-ақ иттердің агрессивті мінез-құлқын анықтау.

2. Мегаполистің әртүрлі аймақтарындағы иттердегі жұқпалы және паразиттік аурулардың инфекциясын зерттеу.

3. Иттердің мінез-құлқы мен агрессивтілігін, агрессияның пайда болу себептерін зерттеу және оны азайту шараларын әзірлеу.

4. Кешенді шараларды және иттердегі инфекциялар мен инвазиялардың алдын алуды қамтитын мониторинг алгоритмін әзірлеу.

5. Мегаполистегі иттердің санын реттеу бойынша ұсыныстар әзірлеу және бағдарламалық өнім негізінде бақылау мен есепке алуды автоматтандыру.

Күтілетін нәтижелер:

Осы мақсатқа жету үшін Орал қаласының ветеринариялық инспекциясының есебіне, Орал қалалық санитарлық-эпидемиологиялық бақылау басқармасының 2020-2024 жылдарға арналған РМУ деректеріне талдау жүргізілді. атындағы Батыс Калининград автономиялық университетінің «Жәрдем вет» ветеринарлық клиникасында жануарлардың паразиттік аурулармен зақымдануының диагностикасы жүргізілді. Жануарлардың паразиттік аурулармен зақымдануының диагностикасы Жәңгір хан атындағы Аграрлық университетінің «Жәрдем вет» ветеринарлық клиникасында Фуллеборн әдісі бойынша нәжіске гельминт-овоскопиялық зерттеу және Скрябин бойынша толық гельминтологиялық сараптама жүргізілді. Орал қалалық ветеринариялық инспекциясы мен Орал қалалық санитарлық-эпидемиологиялық бақылау басқармасының мәліметінше, соңғы 5 жылда (2020-2024 жж.) иттер адамдарға шабуыл жасау және тістеу бойынша 5719, иттердің құтыру ауруының 2 жағдайы тіркелген. Орал қаласындағы «Батыс Қазақстан облысының ветеринария басқармасы» мемлекеттік мекемесінің мәліметінше, 2019-2024 жылдар аралығында 127 480 ит құтыруға қарсы егілді. Қалалық жерлерде иттердің паразиттік аурулары бойынша эпизоотиялық жағдай өте шиеленісті. Иттерді тексергенде трематод, цестод және нематод класына жататын гельминттердің сегіз түрі табылды. Нотоэдроз, саркоптикалық қоңыз, отодектоз, демодикоз сияқты эктопаразиттер жиі кездеседі. Иттерде паразитоздың кең таралуы қаңғыбас иттер популяциясының көбеюіне байланысты.

Жаңалығы Мегаполисте әлеуметтік маңызы бар аурулар бойынша халықтың қауіпсіздігін қамтамасыз ету

Енгізу дәрежесі: Жоқ

Күтілетін нәтижелер:

1. Жұқпалы және паразиттік аурулардың таралуына, сондай-ақ мегаполистегі иттердің агрессивті мінез-құлқына талдау жасалады.

2. Мегаполистің әртүрлі аймақтарында жұқпалы және паразиттік аурулардың қоздырғыштарымен иттердің инфекциясы анықталады.

3. Иттердің мінез-құлқы мен агрессивтілігі, агрессияның пайда болу себептері зерттеліп, оны азайту шаралары әзірленеді.

4. Иттердегі инфекциялар мен инвазиялардың кешенді шаралары мен алдын алуды қамтитын мониторинг алгоритмі әзірленетін болады.

5. Мегаполистегі иттердің санын реттеу және бағдарламалық өнім негізінде бақылау мен есепке алуды автоматтандыру бойынша ұсыныстар әзірленетін болады.

6. Жоба шеңберінде Web of Science базасының Science Citation Index Expanded индекстелетін және (немесе) Scopus базасында кемінде 50 (елу) citescore бойынша процентилі бар рецензияланатын ғылыми басылымдарда 2 мақала және ҒЖББСБК ұсынған рецензияланатын шетелдік немесе отандық басылымда 1 мақала жарияланатын болады.

Жоба аясында жарияланған жұмыстардың тізімі: (doi, ISBN нұсқауымен)

Кармалиев Р. С., Кадралиева Б. Т., Наметов А.М., Мурзабаев К. Е., Душаева Л. Ж., Орынханов К. А., Габдуллин Д. Е. Мониторинг распространенности инфекционных и паразитарных болезней и агрессивного поведения собак в Уральске // Ғылым және білім. 2024. № 3-1 (76) С. 193-202 DOI 10.52578/2305-9397-2024-3-1-193-202

Жоба / бағдарлама тақырыбының атауы: BR21882180 «Климаттың өзгермелі жағдайында Қазақстан өсімдіктерінің медицина және ветеринария үшін перспективті ресурстық базасын сақтау және дамыту бағдарламасын әзірлеу» тақырыбының бөлімшесі «Батыс Қазақстан жағдайында жусан негізіндегі кешенді өсімдік препараттың ветеринарияда антимикробты, антипаразитті белсенділігі мен қасиеттерін зерттеу»

Өтінім берілген ғылымды дамытудың басым бағытының атауы: Табиғи ресурстарды, жануарлар мен өсімдіктер әлемін ұтымды пайдалану, экология;.

Зерттеудің мамандандырылған ғылыми бағытының атауы: Жануарлар мен өсімдіктер әлемін сақтау және ұтымды пайдалану.

Жобаның/бағдарламаның ғылыми жетекшісі: Терлецкая Нина Владимировна, биология ғылымдарының кандидаты, қауымдастырылған профессор. Бөлімшесінің жетекшісі: Кармалиев Рашид Сагитович, ветеринария ғылымдарының докторы, қауымдастырылған профессор.

Іске асыру кезеңі, оның ұзақтығы айларда. 01.09.2023-31.12.2025 ж., ұзақтығы 28 ай.

Қаржыландырудың жалпы көлемі және жылдар бойынша: 47 000, 0 мың тг,

2023 – 10 000,0 мың тг;

2024 – 15 000,0 мың тг;

2025 – 22 000,0 мың тг.

Зерттеу, әзірлеу немесе жобалау нысандары: Ащы жусан, итошаған, Үлкен сүйелшөп, шәйқурай, ауылшаруашылық және зертханалық жануарлар.

Жобаның / бағдарламаның мақсаты: Батыс Қазақстан жағдайында ветеринарияда жусан негізіндегі кешенді өсімдік препаратының және басқа да өсімдіктердің микробқа қарсы, паразиттерге қарсы белсенділігі мен қасиеттерін зерттеу

Жобаның / бағдарламаның міндеттері:

1.Батыс Қазақстан жағдайында кешенді өсімдік препараттың ветеринарияда микробқа қарсы белсенділігін зерттеу.

2.Батыс Қазақстан жағдайында кешенді өсімдік препараттың ветеринарияда антгельминтикалық белсенділігін зерттеу.

3.Батыс Қазақстан жағдайында кешенді өсімдік препараттың ветеринарияда акарицидтік белсенділігін зерттеу.

4.Кешенді өсімдік препараттың жануарлар ағзасының клиникалық, гематологиялық және биохимиялық көрсеткіштеріне әсерін зерттеу (клиникалық, гематологиялық, биохимиялық зерттеулер);

5.Кешенді өсімдік препараттың жануарлар иммунитеттің спецификалық емес факторларына әсерін зерттеу (гуморальды және жасушалық иммунитет факторлары);

6. Кешенді өсімдік препараттың кейбір токсикологиялық (кумуляция, LD₅₀) және аллергиялық қасиеттерін зерттеу.

7. Кешенді өсімдік препаратты қолданғаннан кейін жануарлар ағзасындағы мүмкін болатын патологиялық және гистологиялық өзгерістерді зерттеу

Алынған нәтижелер мен жаңалығы: (200 сөзден артық емес)

Есепті кезеңде жүргізілген зерттеулер нәтижесінде: №1 және №2 кешенді өсімдік препаратының микробқа қарсы және жараларды емдейтін қасиеттері бар екендігі анықталды. Оларды қолданғаннан кейін жануарлар денесінің жалпы клиникалық параметрлері қалыпты шектерде болады. Жануарлар қанының гематологиялық және биохимиялық көрсеткіштері №1 кешенді өсімдік препаратын қолданғаннан кейін 17 тәулікке және №2 кешенді өсімдік препаратын 19 тәулікке енгізіледі. №1 және №2 кешенді өсімдік препараты мониезияға қарсы антельмтикалық қасиетке ие (moniezia spp.) және қойдың ас қорыту жолдарының стронгилиті (Strongylata spp.) in vivo сыни сынақта ауызша қолданғанда. Гематологиялық (гемоглобин, эритроциттер, лейкоциттер, тромбоциттер, гемотокрит, тромбокрит) және биохимиялық (жалпы ақуыз, альбуминдер, α –, β-, γ –глобулиндер) №1 және №2 кешенді өсімдік препараттарын ауызша енгізу кезінде қой қанының көрсеткіштері 1 – 21 тәуліктен кейін физиологиялық норма, патологиялық өзгерістер шегінде болды жануарлардың қаны байқалмады.

Жаңалық: химиялық антибиотиктерді Бактерияға қарсы және паразиттерге қарсы әсері бар өсімдік препараттарымен алмастыру.

Есепті кезеңде жүргізілген зерттеулер нәтижесінде: №1 және №2 кешенді өсімдік препараттардың микробқа қарсы және жараларды емдейтін қасиеттері бар екендігі анықталды. Оларды қолданғаннан кейін жануарлар денесінің жалпы клиникалық параметрлері қалыпты шектерде болды. Жануарлар қанының гематологиялық және биохимиялық көрсеткіштері №1 кешенді өсімдік препаратын қолданғаннан кейін - 17 тәулікте және №2 кешенді өсімдік препаратта - 19 тәулікте қалпына келді. №1 және №2 кешенді өсімдік препараты in vivo сыни сынақта ішке қолданғанда мониезияға (moniezia spp.) және қойдың ас қорыту жолдарының стронгиляттары (Strongylata spp.) қарсы антельмтикалық қасиетке ие.  Гематологиялық (гемоглобин, эритроциттер, лейкоциттер, тромбоциттер, гемотокрит, тромбокрит) және биохимиялық (жалпы ақуыз, альбуминдер, α –, β-, γ –глобулиндер) қой қанының көрсеткіштері №1 және №2 кешенді өсімдік препараттарын ішке енгізу кезінде 1 – 21 тәуліктен кейін физиологиялық нормада болды, патологиялық өзгерістер байқалмады.

Жаңалық: химиялық антибиотиктерді бактерияға қарсы және паразиттерге қарсы әсері бар өсімдік препараттарымен алмастыру.

Күтілетін нәтижелер:

1. Батыс Қазақстан жағдайында кешенді өсімдік препараттың ветеринарияда микробқа қарсы белсендігі зерттелетін болады.

2. Батыс Қазақстан жағдайында кешенді өсімдік препараттың ветеринарияда антгельминттік белсенділігі зерттелетін болады.

3. Батыс Қазақстан жағдайында кешенді өсімдік препараттың ветеринарияда акарицидтік белсенділігі зерттелетін болады.

4. Кешенді өсімдік препараттың жануарлар организмінің клиникалық, гематологиялық, биохимиялық көрсеткіштеріне (клиникалық, гематологиялық, биохимиялық зерттеулер) әсері зерттелетін болады;

5. Кешенді өсімдік препараттың жануарлар иммунитеттің спецификалық емес факторларына (гуморальды және жасушалық иммунитет факторлары)әсері зерттеледі;

6. Кешенді өсімдік препараттың кейбір токсикологиялық (кумуляция, LD₅₀) және аллергиялық қасиеттері зерттеледі.

7. Кешенді өсімдік препаратты қолданғаннан кейін жануарлар ағзасындағы патологиялық және гистологиялық өзгерістер зерттеледі.

Енгізу дәрежесі: Жоқ

Жоба аясында жарияланған жұмыстардың тізімі: (doi, ISBN нұсқауымен)

Кармалиев Р. С., Ертлеуова Б.О., Нуржанова Ф. Х., Сидихов Б. М. Оценка антимикробных свойств лекарственных растений для разработки комплексного растительного препарата // Ғылым және білім. 2024. № 1-1 (74) С. 28-40

DOI 10.52578/2305-9397-2024-1-1-28-40

Жоба / бағдарлама тақырыбының атауы: AP23489173 «Батыс Қазақстан облысында аралар ауруларына қарсы ветеринариялық-санитариялық шаралар кешенін және экологиялық таза ара шаруашылығы өнімдерін алу технологиясын әзірлеу»

Өтінім берілген ғылымды дамытудың басым бағытының атауы: 6.Агроөнеркәсіптік кешеннің тұрақты дамыу

Зерттеудің мамандандырылған ғылыми бағытының атауы: 6.1. Ветеринария

Жобаның/бағдарламаның ғылыми жетекшісі: Кушалиев К.Ж., ветеринария ғылымдарының докторы, профессор.

Іске асыру кезеңі, оның ұзақтығы айларда. 01.01.2024-31.12.2026 жж., ұзақтығы 36 ай.

Қаржыландырудың жалпы көлемі және жылдар бойынша: 118311,409  мың тг,

2024 жыл – 33679,662 мың тг;

2025 жыл – 42310,353 мың тг;

2026 жыл – 42321,394 мың тг.

Зерттеу, әзірлеу немесе жобалау нысандары: ара шаруашылығы, аралар, ара өнімдері

Жобаның / бағдарламаның мақсаты: Ара аурулары кезінде ветеринариялық-санитариялық және емдеу-профилактикалық іс-шаралар кешенін әзірлеу үшін аралардың жұқпалы және инвазиялық аурулары бойынша эпизоотиялық ахуалдың мониторингі және экологиялық таза ара шаруашылығы өнімдерін алу үшін аралардың өнімділігін арттырудың ғылыми негізделген технологияларын енгізу.

Жобаның / бағдарламаның міндеттері:

1. Жұқпалы және инвазиялық аурулар бойынша жағдайды анықтау мақсатында ара шаруашылықтарының ветеринариялық-санитариялық жай-күйіне бақылау және эпизоотологиялық мониторинг жүргізу.

2. Аралардың пайда болуы мен таралуын болдырмау үшін олардың әртүрлі патологияларын тудыратын факторларды анықтау.

3. ЖБССҚЕК ұсынған шетелдік немесе отандық басылымдарда 1 мақала жариялау.

2 халықаралық конференцияға қатысу.

Алынған нәтижелер мен жаңалығы: (200 сөзден артық емес)

1.Ара шаруашылықтарының ветеринариялық - санитариялық жай-күйі зерттелді және бағаланды

1.1.Аралар мен ара шаруашылығы өнімдеріне елеулі зиян келтіретін жұқпалы және инвазиялық аурулар анықталды_

2. Ара ауруларының себептері анықталды, аурулардың пайда болу көздері мен жолдары, инфекцияның таралу дәрежесі (инвазия) анықталды

3. Жарияланды:

ЖБССҚЕК ұсынған отандық басылымдарда 1 мақала;

Халықаралық конференцияларда 2 мақала.

Батыс Қазақстан облысының ара шаруашылықтарындағы аралардың жұқпалы және паразиттік ауруларының эпизоотиялық жағдайын және таралуын, аса қауіпті аурулардың көрінуіне әсер ететін факторлардың таралу заңдылықтарын зерттеу, бұл ветеринариялық-санитариялық жағдайдың шиеленіс деңгейін болжауға, ара шаруашылығының тұрақты дамуы үшін емдеу-алдын алу іс-шараларын жоспарлауға және әзірлеуге мүмкіндік береді.

Араларды ұстаудың ғылыми негізделген технологияларын әзірлеу, бұл саланың экономикалық, технологиялық, әлеуметтік тиімділігін арттыруға, ара шаруашылығы өнімдерін өндіру көлемін ұлғайтуға және ара өнімдерін сыртқы нарыққа жылжытуда және жалпы ара шаруашылығы нарығын дамытуда халықаралық ынтымақтастық үшін мүмкіндіктерді кеңейтуге мүмкіндік береді.

Күтілетін нәтижелер:

1.Ара шаруашылықтарының ветеринариялық-санитариялық жай-күйі зерттеледі және бағаланады.

1.1.Аралар мен ара шаруашылығы өнімдеріне елеулі зиян келтіретін жұқпалы және инвазиялық аурулар анықталатын болады_

2. Ара ауруларының себептері анықталатын болады, аурулардың пайда болу көздері мен жолдары, инфекцияның таралу дәрежесі (инвазия) анықталады

3. Жарияланатын болады:

ЖБССҚЕК ұсынған шетелдік немесе отандық басылымдарда 1 мақала;

Халықаралық конференциялардағы 2 мақала.

Енгізу дәрежесі: Жүргізілген зерттеулердің нәтижелері ветеринариялық тәжірибеге енгізіледі және ара ауруларымен күресу үшін емдеу-алдын алу іс-шараларын жүргізу кезінде пайдаланылатын болады.

Жоба аясында жарияланған жұмыстардың тізімі: (doi, ISBN нұсқауымен)

1.Нуржанова Ф.Х. Эпизоотологический мониторинг в пчелохозяйствах Западно-Казахстанской области / Нуржанова Ф.Х., Сатыбаев Б.Г., Каиргалиева Г.З., Кушалиев К.Ж., Баянтасова С.М., Валитова Н.В., Кожаева А., Агишева Э.Р. // «Ғылым және білім», № 3-1 (76) – 2024, С. 163-173. DOI 10.52578/2305-9397-2024-3-1-163-173

2.Мендыбаева Э.Р. Оценка качества и безопасности различных сортов меда Западно-Казахстанской области / Мендыбаева Э.Р., Баянтасова С.М., Каиргалиева Г.З., Сатыбаев Б.Г., Кушалиев К.Ж. // Материалы IX Международной научно-практической конференции «Современные достижения биотехнологии. Фундаментальные и прикладные аспекты» и конференции «Инновационные биотехнологии природных и синтетических биологически активных веществ. Нарочанские чтения-16» (21–24 октября 2024 г.). Ставрополь, 2024, С 228-233. ISBN 978-5-6051787-8-1

3.Международная научно-практическая конференция «Мировые и российские тренды пчеловодства и апитерапии: реалии и вызовы будущего» 14-16 ноября 2024 года, ФГБНУ «ФНЦ пчеловодства» (г.Рыбное).

Бағдарламаның тақырыбының атауы: BR23488151 «Селекциялық-технологиялық әдістер мен ақпараттық технологиялардың көмегімен суда жүзетін құстарды өсірудің тиімді тәсілдерін әзірлеу»

Өтінім берілген ғылымды дамытудың басым бағытының атауы: Агроөнеркәсіптік кешеннің тұрақты дамуы.

Зерттеудің мамандандырылған ғылыми бағытының атауы: Қарқынды мал шаруашылығы.

Бағдарламаның ғылыми жетекшісі: Наметов Аскар Мырзахметович, ветеринария ғылымдарының докторы,профессор.

Іске асыру кезеңі, оның ұзақтығы айларда: 03.01.2024 г – 31.12.2026 жж., ұзақтығы 36 ай.         

Қаржыландырудың жалпы көлемі және жылдар бойынша: 288 922, 35 мың тг.

2024 г – 90 738, 324 мың тг.

2025 г – 97 560, 182 мың тг.

2026 г – 100 623, 844  мың тг.

Зерттеу, әзірлеу немесе жобалау нысандары: Зерттеулер Қазақстанның солтүстік өңірі құс фабрикасының суда жүзетін құстардың коллекциялық табынында жүргізілетін болады.

Бағдарламаның мақсаты: Селекциялық-технологиялық әдістер мен ақпараттық технологиялар арқылы суда жүзетін құстарды өсірудің тиімді әдістерін әзірлеу.

Бағдарламаның міндеттері:

Мақсатқа жету үшін келесі міндеттер шешілуі керек:

- Ет бағытындағы үйректердің жаңа тұқымын жасау.

- Әр түрлі жыныстық және жас топтарындағы үйректерге арналған тамақтану рационын жасау.

- Суда жүзетін құстарды өсіру кезінде өндірістік процесті автоматтандыру үшін ақпараттық технологияларды әзірлеу.

Бүгінгі таңда міндет тек линиялардың, тұқымдардың, популяциялардың алуан түрлілігін сақтау ғана емес, сонымен қатар оларды жұмыртқа мен ет өндіру үшін де, өнімділігі жоғары жаңа тұқымдар мен кростар құру үшін де ұтымды пайдалану болып табылады. 

Құс шаруашылығының дамуы белгілі бір схемалар бойынша будандастыру нәтижесінде алынған гибридті құсты пайдалануға негізделетіндіктен, тұқымдардың, кресттер мен линиялардың үйлесімділігі негізінде гетерозды әсерді арттыру үшін үнемі жұмыс істеу керек.

Көптеген экономикалық пайдалы белгілер бойынша жалпы өзгергіштіктегі генотиптік әртүрліліктің үлесі (жұмыртқа өндірісі, ерте жетілу, тірі масса және т.б.) құсты дұрыс өсіру және толық тамақтандыру арқылы толық көрінеді.

Линиялық және гибридті құстарды бірдей жағдайда өсіру және ұстау кезінде белгілі бір ата-аналық тұқымның, линияның, кростың салыстырмалы құндылығын әртүрлі кросс комбинацияларында анықтауға және жоғары гетерозды құсты алу үшін деректерді пайдаланудың тиімді жолдарын анықтауға болады.

Үйрек етін өндірудің тиімділігі көбінесе жемшөптің өнімге төленуіне байланысты, бұл да маңызды міндет болып саналады. Тірі салмағы бойынша селекция жем шығындарын азайтудың ең қарапайым және тиімді әдісі болып саналды, дегенмен қаңқадағы майсыз ет мөлшері артпауы мүмкін.

Сондықтан, құстарды өсіру үшін құстарды бағалау мен іріктеудің тиімділігін арттыруда жас жануарларды өсіру кезінде қоршаған орта жағдайларын таңдау үлкен рөл атқарады. "Генотип-ортаның" өзара әрекеттесуі екі факторлы дисперсиялық кешенде генотиптік және қоршаған орта факторларының тіркесімінің әсер ету үлесі ретінде анықталады.

Жұмыртқа мен құс етінің өзіндік құнының құрылымында жем 60-70 % құрайды. Өнім бірлігіне жем шығынын азайтуға және оларды сіңіру тиімділігін арттыруға қол жеткізуге болады: біріншіден, жоғары сапалы жем құралдарын пайдалану және жемді азықтандыруға дұрыс дайындау; екіншіден, құстың тиісті топтары үшін құрама жемнің оңтайлы рецептерін қолдану, үшіншіден, тиісті режимдер мен азықтандыру техникасын таңдау.

Экономикалық талдау жүргізу өндірістік қызметті оңтайландыру және өндірістік көрсеткіштерді арттыру немесе шығындарды азайту арқылы пайданы ұлғайту жөніндегі жұмыстың ажырамас бөлігі болып табылады.

Құс фабрикасының өндірістік көрсеткіштерін талдау күрделі міндет болып табылады. Оны табысты іске асыру үшін құс басын және күнделікті өндірістік көрсеткіштерді (құс өлімі, жұмыртқа өндірісі, құс сою, жем тұтыну және құрамы, құсты жөндеу жас төлінің корпусынан ата-аналық табын корпусына ауыстыру және т.б.) есепке алу, сондай-ақ құс фабрикасында қолданылатын вакцинация құралдары мен алдын алу әдістерін талдау міндеттерін шешу қажет.

Автоматтандырудың мақсаты, ең алдымен, корпус бойынша кезекшілер мен диспетчердің өндірістік көрсеткіштерді есептеуге кететін уақыт шығындарын азайту болып табылады.

Қазақстан Республикасында құс шаруашылығы саласындағы техникалық деңгей жетілдіруді талап етеді.

Осы жобаның міндеттері Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы және азық-түлік қауіпсіздігі саласындағы стратегиялық міндеттеріне тікелей сәйкес келеді. Құс өнімдерін өндірудің сапасы мен тиімділігін арттыру жұмыртқа және ет өнеркәсібінің дамуына ықпал етеді және елдің ұлттық нарықты азық-түлікпен қамтамасыз ету жөніндегі стратегиялық жоспарларын қолдайды.

Нәтижелер азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ететін және тамақ өнеркәсібін қолдайтын жоғары сапалы жұмыртқа мен күнделікті жас жануарларға әлеуметтік сұранысты қанағаттандырады. Бағдарлама нәтижелеріне экономикалық және индустриялық қызығушылық жергілікті өндірушілердің бәсекеге қабілеттілігін және олардың әлемдік нарықта бәсекеге қабілеттілігін арттырудан көрінеді.

Алынған нәтижелер мен жаңалығы:

Құс шаруашылығы өнімдерін өндірудің тиімділігін арттыру үшін инкубациялық және тауарлық жұмыртқалардың сапасын жақсарту және автоматты түрде сұрыптау мақсатында цифрлық шағын көлемді машинаны әзірлеу ұсынылды. Сонымен қатар, суда жүзетін құстардың жұмыртқаларын инкубациялау кезінде күнделікті жас жануарлардың жедел және синхронды шығарылуын қамтамасыз ететін және өнімнің сапасын арттырып қана қоймай, адамның тәуелділігі мен өндіріс процесінде қателіктер ықтималдығын төмендететін дыбыстық ынталандыру құралын жасау ұсынылды.

Тапсырма цифрлық технологияны жұмыртқа өндірісімен біріктіретін инновациялық шешім болып табылады, бұл оны бар аналогтар контекстінде бірегей етеді. Негізгі айырмашылық-бұл сапа көрсеткіштерін анықтап қана қоймай, жұмыртқаларды автоматты түрде сұрыптайтын, өндіріс процестерінің тиімділігі мен дәлдігін едәуір арттыратын шағын машинаны жасау.

Сапаны сұрыптау мен бақылаудың қолданыстағы әдістері негізінен қолмен және адамға тәуелді болып қалады. Міндет осы саладағы техникалық деңгейді арттыруға жәрдемдесетін заманауи шешім болып табылады.

Құс шаруашылығындағы тиімділікті арттыру резервтерінің бірі жұмыртқа инкубациясының технологиялық режимдерін жетілдіру болып саналады. Бұл бағытта әр түрлі стимуляторлардың, соның ішінде дыбыстық стимуляторлардың есебінен инкубатордағы тәуліктік жас жануарлардың жеделдетілген және синхронды шығарылуын қамтамасыз ету маңызды фактор болып табылады.

Осылайша, жұмыртқаны сұрыптау және сапаны бақылау процестерін автоматтандыру адам қателіктерінің ықтималдығын азайтады, сонымен қатар жұмыртқаны жоғары жылдамдықпен және дәлдікпен сұрыптауға мүмкіндік береді. Инкубация процесінде дыбыстық ынталандыру құралын қолдану жас жануарларды жұмыртқадан шығаруды тездетеді.

Күтілетін нәтижелер:

Тікелей нәтижелер.

Болуы керек:

Ет бағытындағы үйректердің жаңа тұқымдарына селекциялық қол жеткізуге өтінім берілді;

Әр түрлі жыныстық жас топтары үшін үйректерді тамақтандыру диеталарын құру бойынша ұсыныстар жасалды;

Құстардың өсірілетін мал басына шығындарды есептеуге мүмкіндік беретін (кемінде 1,0 мың бас) уткодческие фермаларға арналған мобильді қосымша әзірленді;

Үйрек ауруларын диагностикалау бойынша мобильді қосымша әзірленді;

Сапа көрсеткіштерін анықтау және инкубациялық және тауарлық жұмыртқаларды автоматты түрде сұрыптау үшін сандық шағын көлемді машинаның эксперименттік үлгісі жасалды; 

Инкубатордың шығару шкафтарында тәуліктік жас жануарлардың шығуын синхрондау үшін дыбыстық ынталандыру құрылғысы жасалды;

Сандық шағын көлемді машинаға 1 патент алынды;

Жас мамандар, оның ішінде 3 магистрант, 2 докторант тартылады;

Web of Science базасының Science Citation Index Expanded индекстелетін және (немесе) Scopus базасында citescore бойынша кемінде 35 (отыз бес) және КОКСНВО ұсынған шетелдік және отандық басылымдарда кемінде 6 (алты) басылымы бар рецензияланатын ғылыми басылымдарда кемінде 2 (екі) мақалада жарияланған.

Web of Science базасының Science Citation Index Expanded индекстелетін және (немесе) Scopus базасында cinescore бойынша кемінде 35 (отыз бес)процентилі бар рецензияланатын ғылыми басылымдарда кемінде 2 (екі) мақала, ғылыми қызметтің негізгі нәтижелерін жариялауға арналған Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Білім және ғылым саласындағы бақылау комитеті басылымдарының тізбесіне ұсынған шетелдік және отандық басылымдарда кемінде 6 (алты) жарияланым жарияланады.

Бағдарлама бойынша ғылыми зерттеулерді іске асыру шеңберінде Web of Science деректер базасының квартиліне (Q1, Q2, Q3) кіретін немесе Scopus базасында кемінде 30 (отыз) Cite Score бойынша процентилі бар рецензияланатын ғылыми басылымдарда зерттеулердің бүкіл кезеңі ішінде кемінде 2 (екі) ғылыми жарияланым жарияланатын болады.

Соңғы нәтиже:

Күтілетін әлеуметтік және экономикалық әсер.

Ұсынылып отырған бағдарлама елдің стратегиялық даму саясатына сәйкес келеді және құс шаруашылығы саласына елеулі үлес қосады. 

Құс шаруашылығы саласында алынған нәтижелерді енгізу еңбек өнімділігін арттыру есебінен құс шаруашылығы өнімін өндірудің рентабельділігін арттырады, әлеуметтік және экономикалық әсер ететін жаңа жұмыс орындарын қамтамасыз етеді.

Күтілетін экологиялық әсер.

Бұл бағдарлама қоршаған ортаға теріс әсер етпейді, қосымша қолайсыз факторларға әкеп соқпайды, өйткені оны іске асыру кезінде суда жүзетін құстарды өсіру мен күтіп-бағудың ветеринариялық-санитариялық, зоотехникалық талаптары сақталатын болады, ал микроэлементтермен және қоректік заттармен қаныққан бөлінетін қоқыс ауыл шаруашылығы дақылдарын өсіру үшін топырақты тыңайтқыш ретінде пайдаланылатын болады.

Енгізу дәрежесі:

Жобаны іске асыру аяқталғаннан кейін құстардың өсірілетін мал басына шығындарды есептеуге мүмкіндік беретін үйрек фермаларына арналған мобильді қосымша (кемінде 1,0 мың бас) әзірленеді; үйрек ауруларын диагностикалау жөніндегі мобильді қосымша; сапа көрсеткіштерін анықтау және инкубациялық және тауарлық жұмыртқаларды автоматты сұрыптау үшін сандық шағын көлемді машинаның эксперименттік үлгісі дайындалады; тәуліктік жұмыртқаның шығуын синхрондау үшін дыбыстық ынталандыру құрылғысы әзірленеді. инкубатордың шығару шкафтарындағы жас жануарлар.

Құс шаруашылығы бойынша осы әзірлемелердің арқасында құс шаруашылығы саласының жаңадан бастаған кәсіпкерлері құс өсіру кезінде көптеген қателіктерден, қаржылық шығындардан аулақ бола алады, қажетті шығын материалдарына қажеттілікті сауатты жоспарлай алады, осылайша құс производства өндіру көлемін арттырады.

Бағдарлама аясында жарияланған жұмыстардың тізімі:

Жоба / бағдарлама тақырыбының атауы: BR24993125 «ТКШ объектілерін жаңғырту кезінде қоршау конструкцияларының жылудан қорғалуын арттыру үшін силикатты кірпіш өндірісінде шыны тұғырды пайдаланудың ұтымды технологиясы»

Өтінім берілген ғылымды дамытудың басым бағытының атауы: 2) Энергетика, озық материалдар және көлік

Зерттеудің мамандандырылған ғылыми бағытының атауы: 9. Беттік инженерия және материалдарды өңдеу технологиялары.

Жобаның/бағдарламаның ғылыми жетекшісі: Монтаев Сәрсенбек Әлиакбарұлы, техника ғылымдарының докторы, профессор

Іске асыру кезеңі, оның ұзақтығы айларда. 01.07.2024-31.12. 2026жж., ұзақтығы 30 ай.         

Қаржыландырудың жалпы көлемі және жылдар бойынша: 118 251, 100 мың тг,

2024 жыл – 29 785, 700 мың тг;

2025 жыл – 44 196, 200 мың тг;

2026 жыл – 44 269 200 мың тг.

Зерттеу, әзірлеу немесе жобалау нысандары:

Жалпы техникалық-экономикалық артықшылықтарға сүйене отырып, құмды-әкті кірпіш өндірісінде ресурс үнемдейтін және модификациялаушы қоспа ретінде пайдалану үшін куллетаны кешенді өңдеу технологиясын жасау.

Қайта өңделген ұсақ шыны кесек ұнтағын пайдалануды ескере отырып, құм-әк кірпіш өндірудің ұтымды технологиялық параметрлерін әзірлеу. Кейінгі технологиялық операцияларға дайын ұнтақ тәрізді силикатты массаны қамтамасыз ететін куллетаны өңдеу үшін қажетті технологиялық жабдықты таңдаңыз.

Жобаның / бағдарламаның мақсаты:

Кварц құмы мен силикат қоспасы құрамындағы құм-әк кірпішін алудың ұтымды технологиялық параметрлері мен куллеттерді кешенді өңдеу технологиясын әзірлеу.

Ресурс үнемдеу, энергия тиімділігі, экология және дайын өнімнің өнімділік сапаларына қойылатын талаптарға сай келетін жұқа куллет ұнтағын қосу арқылы силикат массаларының оңтайлы композицияларын әзірлеу;

Жасалған технологияның техникалық-экономикалық тиімділігін негіздеу және технологияны енгізу және коммерцияландыру мақсатында ұсыныстар әзірлеу.

Жобаның / бағдарламаның міндеттері:

Батыс Қазақстандағы тұрмыстық қатты қалдықтарды (ҚҚҚ) қайта өңдеуге арналған полигондар мен екі қабатты терезелер шығарумен айналысатын кәсіпорындарда терезе және контейнер шыныларының сынамаларын алу.

Алынған сұрыпталмаған шыны кесектерін түрі, фракциясы және қоспалардың болуы бойынша талдау және нақты бағалау, оларды өңдеу бойынша әрі қарай зерттеу үшін бастапқы мәліметтерді жасау.

Алынған сұрыпталмаған шыны кесектерінің физикалық-механикалық қасиеттерін және химиялық құрамын зерттеу.

Ұсақтау және ұнтақтау технологиялық параметрлерін әзірлеу және сұрыпталмаған кесек негізінде шыны ұнтағының ең оңтайлы гранулометриялық құрамын анықтау.

Энергия тиімділігі мен ресурстарды үнемдеу критерийлері бойынша құм-әк кірпіштерін алу үшін ұсақталған шыны ұнтағын қосу арқылы силикат массаларының оңтайлы композицияларын әзірлеу.

Шыны ұнтағының құрамына және автоклавтаудың технологиялық шарттарына байланысты физикалық-механикалық қасиеттердің және құрылым түзілу процестерінің өзгерістерінің негізгі заңдылықтарын белгілеу;

Шикізатты дайындау, мөлшерлеу, араластыру, қалыптау және автоклавтау сатысында шыны ұнтағын қосып құм-әк кірпіш өндірудің ұтымды технологиялық көрсеткіштерін әзірлеу;

Батыс Қазақстан кен орнындағы кварц құмын қоса алғанда, силикатты қоспасы бар композицияға күйдіріп өңдеу негізінде құмды-әкті кірпіш өндірудің ұтымды технологиялық сызбасын әзірлеу;

«Батыс Қазақстан құрылыс материалдары корпорациясы» АҚ құм-әк кірпіш өндіру зауыты жағдайында құм-әк кірпішінің тәжірибелік партиясын өндіру

Олардың физикалық-механикалық қасиеттерін анықтау үшін ғылыми-тәжірибелік жұмыстарды және сынақтарды жүргізу және әзірленетін технологияға патент алуға өтінім беру.

Алынған нәтижелер мен жаңалығы: -

Күтілетін нәтижелер:

Зерттеу саласында әдебиеттерге шолу және патенттік іздеу жүргізіледі.

Батыс Қазақстандағы қатты тұрмыстық қалдықтарды (ТҚҚ) қайта өңдеуге арналған полигондар мен екі қабатты терезелер шығарумен айналысатын кәсіпорындарда терезе және контейнер шыныларының сынамаларын алу жұмыстары жүргізілетін болады.

Алынған сұрыпталмаған шыны кесектерін талдау және нақты бағалау оларды өңдеу бойынша әрі қарай зерттеу үшін бастапқы деректерді жасау мақсатында түрі, үлесі және қоспалардың болуы бойынша жүргізіледі.

Алынған сұрыпталмаған шыны кесектерінің физикалық-механикалық қасиеттері мен химиялық құрамы зерттеледі.

Ұсақтау және ұнтақтаудың технологиялық параметрлері әзірленеді және сұрыпталмаған куллет негізіндегі шыны ұнтағының ең оңтайлы гранулометриялық құрамы анықталады.

Энергия тиімділігі мен ресурстарды үнемдеу критерийлері бойынша құм-әк кірпіштерін алу үшін шыны ұнтағы қосылған силикат массаларының оңтайлы композициялары әзірленетін болады.

Физикалық-механикалық қасиеттердің және құрылым түзілу процестерінің өзгерістерінің негізгі заңдылықтары шыны ұнтағының құрамына және қалыптау мен автоклавтаудың технологиялық шарттарына байланысты белгіленетін болады.

Шикізатты дайындау, мөлшерлеу, араластыру, қалыптау және автоклавтау сатысында шыны ұнтағын қосып құм-әк кірпіш өндірудің ұтымды технологиялық параметрлері әзірленетін болады.

Кейінгі технологиялық операцияларға дайын ұнтақ тәрізді силикатты массаны қамтамасыз ететін культураны өңдеу үшін қажетті технологиялық жабдық таңдалады.

Батыс Қазақстан кен орнының кварц құмын қоса алғанда, силикатты қоспасы бар композицияға күйдіріп өңдеу негізінде силикат кірпіш өндірудің ұтымды технологиялық схемасы әзірленетін болады.

«Батыс Қазақстан құрылыс материалдары корпорациясы» АҚ құм-әк кірпіш өндіру зауыты жағдайында әзірленген силикат қоспасының композицияларының тәжірибелік сынақтары және құм-әк кірпішінің тәжірибелік партиясын өндіру жүзеге асырылады.

Жасалып жатқан технологияға патент алуға өтінім беріледі.

Сұрыпталмаған шыны кесектерін өңдеу негізінде шыны ұнтағын пайдаланып құм-әк кірпіш өндірісінің техникалық-экономикалық тиімділігіне талдау жүргізіледі.

Технологияны енгізу және коммерцияландыру мақсатында ұсыныстар әзірленетін болады.

Құмды-әкті кірпіштің тәжірибелік өнеркәсіптік партияларын сынау бойынша ғылыми-тәжірибелік жұмыстар жүргізілетін болады.

Жалпы техникалық-экономикалық артықшылықтарды негізге ала отырып, құм-әк кірпіш өндірісінде ресурсты үнемдейтін және модификациялайтын қоспа ретінде пайдалану мақсатында куллетаны кешенді өңдеу технологиясы әзірленетін болады.

Қайта өңделген ұсақ шыны кесек ұнтағын пайдалануды ескере отырып, құм-әк кірпіштерін өндірудің ұтымды технологиялық параметрлері әзірленетін болады.

Ғылыми-техникалық өндірістік бағдарламаны іске асыру нәтижелері бойынша жаңа технологиялар, әдістер, техникалық құжаттама, мәселелерді шешу бойынша ұсынымдар, тәжірибелік-өнеркәсіптік әзірлемелерді енгізу актісі, жаңа материалдар, енгізу бойынша ұсыныстар дайындалады.

Жарияланады:

- ҚР ҒБМ СБК ұсынған журналдарда кемінде 5 (бес) мақала;

- 1 (бірінші), 2 (екінші) және (немесе) 3 (үшінші) квартильге енгізілген бағдарламаның ғылыми бағыты бойынша рецензияланған ғылыми басылымдарда кемінде 4 (төрт) мақала және (немесе) шолу Science Web дерекқорындағы импакт-фактор бойынша және (немесе) Scopus деректер базасында CiteScore пайызтилінің кемінде 50 (елу) болуы;

- өтініш беруші ұйымының ғылыми кеңесі және (немесе) ғылыми-техникалық кеңесі ұсынған шетелдік және (немесе) қазақстандық баспада кемінде 1 (бір) монография немесе оқулық;

- кемінде 1 (бір) зияткерлік меншік объектісі (патент; үшін

ақпараттық технологиялар саласындағы қосымшалар – авторлық куәлік) Қазақстан Республикасының Ұлттық зияткерлік меншік институтында тіркелген.

Енгізу дәрежесі: жоба бойынша жұмыс 2024 жылы басталып, іске асырудың бастапқы кезеңінде

Жоба аясында жарияланған жұмыстардың тізімі: -

Жоба / бағдарлама тақырыбының атауы: AP19577616 «Отандық жылқы тұқымдарының тұқымға тән белгілерін ресеквенирлеу және транскриптомдық талдау әдісімен зерттеу»

Өтінім берілген ғылымды дамытудың басым бағытының атауы: 6. Өмір және денсаулық  туралы ғылымдар

Зерттеудің мамандандырылған ғылыми бағытының атауы: 6.2 Ауыл шаруашылығындағы өсімдіктер сорттарының және жануарлар тұқымдарының өнімділігі мен төзімділігін арттыруға арналған инновациялық биологиялық зерттеулер.

Жобаның/бағдарламаның ғылыми жетекшісі: Бейшова И.С., биология ғылымдарының профессоры, қауымдастырылған профессор

Іске асыру кезеңі, оның ұзақтығы айларда. 1.02.2023-31.12.2025 ж., 35 ай

Қаржыландырудың жалпы көлемі және жылдар бойынша: 75 000,00 мың тг,

2023 жыл – 25 000,00мың тг;

2024 жыл – 25 000,00 мың тг;

2025 жыл – 25 000,00 мың тг.

Зерттеу, әзірлеу немесе жобалау нысандары: Отандық жылқы тұқымдары (мұғалжар, көшім, қазақ тұқымы: жабы, найман және адай типтері)

Жобаның / бағдарламаның мақсаты: Отандық жылқы тұқымдарының (мұғалжар, көшім, қазақ тұқымы: жабы, найман және адай типтері) толық геномын ресеквенирлеу, іріктеу қысымымен нақты генетикалық нұсқаларды анықтау және жануарлардың генетикалық әлеуетін арттыру, олардың асыл тұқымдық құндылығын ерте болжау, генетикалық ресурстарды сақтау және жетілдіру үшін геномның ерекше аймақтарын іздеуді жүргізу.

Жобаның / бағдарламаның міндеттері:

1. Отандық жылқы тұқымдарының зерттелетін топтарының іріктемесін қалыптастыру

2. Толық геномды ресеквенирлеу және оның биоинформатикалық талдауын жүргізу

3. Отандық жылқы тұқымдарының геномдарындағы гетерозиготалылықтың таралуын басқа жылқы тұқымдармен салыстыру

4. Зерттелетін отандық жылқы тұқымдары топтарының геномындағы бір нуклеотидті полиморфизмдерді (SNP), қойылымдарды/делецияларды (INDEL), көшірме санының вариацияларын (CNV), құрылымдық вариацияларды (SV) анықтау

5. Белгілі бір фенотипке жауап беретін геном тізбегінің мүмкін функционалды нұсқаларын анықтау

6. Бірегей немесе спецификалық генетикалық нұсқаларды анықтау және отандық жылқы тұқымдарының геномдық вариацияларының дерекқорын жасау

7. Әртүрлі отандық жылқы тұқымдарында бірегей miRNA транскрипция бейіндерін анықтау

8. Отандық жылқы тұқымдарының генетикалық әлеуетін бағалау, олардың асыл тұқымдық құндылығын ерте болжау, генетикалық ресурстарды сақтау және жетілдіру бойынша ұсыным әзірлеу

Алынған нәтижелер мен жаңалығы: (200 сөзден артық емес) Отандық жылқы тұқымдарының толық геномының ресеквенирлеуі және биоинформатикалық талдауы жүргізілді. Отандық жылқы тұқымдарының геномындағы гетерозиготтылықтың таралуы басқа тұқымдармен салыстырылды. Отандық жылқы тұқымдарының зерттелген топтарының геномында бірнуклеотидті полиморфизмдер (SNP), инсерциялар/делециялар (INDEL), көшірме санының вариациялары (CNV), құрылымдық вариациялар (SV) анықталды. Белгілі бір фенотипке жауапты болуы мүмкін геномдық тізбектің функционалдық нұсқалары белгіленді. Отандық тұқымдардың гетерозиготтылық таралуы геномның әртүрлі аймақтарында көбірек өзгермелі екені, ал шетелдік тұқымдарда гетерозиготтылық біркелкі таралғаны анықталды. Фенотиптік ерекшеліктер мен жылқылардың денсаулығындағы айырмашылықтармен байланысты болуы мүмкін SNP, INDEL, CNV және SV анықталды. Отандық жылқы тұқымдарының геномдарындағы генетикалық нұсқаларды талдау бұрыннан белгілі және жаңа мутациялардың айтарлықтай мөлшерін анықтады. Бұл нұсқалар өсу, даму, иммундық жауап және метаболизмді қоса алғанда, әртүрлі биологиялық процестерге әсер етеді. Анықталған SNP, INDEL және құрылымдық вариациялар селекциялық бағдарламаларды жақсартуға және жануарлардың ауруларға төзімділігін арттыруға қолданылуы мүмкін.

Күтілетін нәтижелер:

Жобаны іске асыру нәтижесінде:

- отандық жылқы тұқымдарының зерттелетін топтарының іріктемесі қалыптастырылады

- толық геномды қайта ресеквенирлеу және оның биоинформатикалық талдауы жүргізіледі

- отандық жылқы тұқымдарының геномдарындағы гетерозиготалылықтың таралуын басқа тұқымдармен салыстыру жүргізіледі

- отандық жылқы тұқымдарының зерттелетін топтарының геномындағы бір нуклеотидті полиморфизмдер (SNP), қойылымдарды/делецияларды (INDEL), көшірме санының вариациялары (CNV), құрылымдық вариациялар (SV) анықталады

- белгілі бір фенотипке жауап беретін геном тізбегінің мүмкін функционалды нұсқалары анықталады

- бірегей немесе спецификалық генетикалық нұсқалар анықталады және отандық жылқы тұқымдарының геномдық вариацияларының дерекқоры жасалады

- әр түрлі отандық жылқы тұқымдарында бірегей miRNA транскрипция бейіндері анықталады

- отандық жылқы тұқымдарының генетикалық әлеуетін бағалау, олардың асыл тұқымдық құндылығын ерте болжау, генетикалық ресурстарды сақтау және жетілдіру бойынша ұсыныс әзірленеді.

Енгізу дәрежесі: Аталмыш зерттеулер асыл тұқымдық жұмысты жоспарлау және жылқылардың отандық тұқымдарын өсіру мақсатында әлеуетті әзірлемелер дайындауға мүмкіндік береді.

Жоба аясында жарияланған жұмыстардың тізімі: (doi, ISBN нұсқауымен)

1. Бейшова И.С., Шәмшідін Ә.С, Кужебаева У.Ж., Ульянов В.А., Ульянова Т.В., Бекова Г.С., Салимова Д.К. Формирование выборки и отбор отечественных пород лошадей для проведения полногеномного ресеквенирования / Научно-практический журнал ЗКАТУ имени Жангир хана «Ғылым және Білім». - 2024. - №3-2 (76). - С.140-149. DOI 10.52578/2305-9397-2024-3-2-140-149

Жоба / бағдарлама тақырыбының атауы: AP23488282 «Қазақстан жағдайында өсірілетін абердин-ангус тұқымды ірі қара мал етінің сапасын тірі кезінде бағалау және болжау жүйесін әзірлеу».

Өтінім берілген ғылымды дамытудың басым бағытының атауы: 6. Агроөнеркәсіптік кешенді тұрақты дамуы

Зерттеудің мамандандырылған ғылыми бағытының атауы: 6.5 Қарқынды мал шаруашылығы

Жобаның/бағдарламаның ғылыми жетекшісі: Ульянова Т.В., PhD

Іске асыру кезеңі, оның ұзақтығы айларда. 01.01.2024 - 31.12.2026 жж., ұзақтығы 36 ай.         

Қаржыландырудың жалпы көлемі және жылдар бойынша: 120 000,0 мың. тенге:

2024 ж. – 34 000,0 мың. тенге; 

2025 ж. – 43 000,0 мың. тенге;

2026 ж. – 43 000,0 мың. тенге.

Зерттеу, әзірлеу немесе жобалау нысандары: абердин-ангус тұқымды ірі қара мал

Жобаның / бағдарламаның мақсаты: Қазақстанда өсірілетін абердин-ангус тұқымды ірі қара малды азық шикізатының сапасымен байланысты ДНҚ маркерлері бойынша генетикалық тестілеу тәсілдерін әзірлеу және селекцияда пайдалану үшін ет өнімділігі мен сиыр етінің сапасының генетикалық маркерлерін анықтау.

Жобаның / бағдарламаның міндеттері:

1. Абердин-ангус тұқымды ірі қара малдың іріктемесін қалыптастыру және биологиялық материалды іріктеу

2. Нуклеин қышқылдарының сынамаларын дайындау және экстракциялаудың қолданыстағы және әзірленіп жатқан әдістерін сынау

3. Ет өнімділігі мен азық шикізатының сапасын бағалау контекстінде лептин гені (LEP) бойынша абердин-ангус ірі қара малын генотиптеу үшін АС-ПТР әдісін сынау

4. Ет өнімділігі мен азық шикізатының сапасын бағалау контекстінде тироглобулин гені (TG5) бойынша абердин-ангус тұқымды ірі қара малды генотиптеу үшін ПТР-РФҰП әдісін сынау

5. Ет өнімділігі мен азық шикізатының сапасын бағалау контекстінде диацилглицерол О-ацилтрансфераза 1 (DGAT1) гені бойынша абердин-ангус тұқымды ірі қара малды генотиптеуге арналған аллельге тән праймерлері бар Real Time ПТР, ПТР-РФҰП әдістерін сынақтан өткізу

6. Липидтер алмасуының гендері негізінде Қазақстанда өсірілетін абердин-ангус тұқымды ірі қара малдың генотиптерін анықтау

7. Ет өнімділігі мен азық шикізатының сапасын бағалау контекстінде LEP, TG5 және DGAT1 гендері бойынша абердин-ангус ірі қара малын генотиптеу үшін ПТР-SBT (нуклеин қышқылының реттілігі бойынша типтеу) әдісін әзірлеу

8. Лептин, тироглобулин және диацилглицерол О-ацилтрансфераза 1 гендері бойынша зерттелетін ірі қара малдың генетикалық құрылымын сипаттау

9. Әртүрлі тұқымдар мен топтардағы LEP, TG5 және DGAT1 гендерінің аллельдік нұсқалары мен әртүрлі генотиптерінің таралуына салыстырмалы талдау жүргізу

10. Лептин, тироглобулин және диацилглицерол О-ацилтрансфераза 1 гендері бойынша жекелеген және комплексті генотиптердің ет өнімділігі мен шикізат сапасына әсерін бағалау, сондай-ақ селекцияда пайдалану үшін генетикалық маркерлерді анықтау

Алынған нәтижелер мен жаңалығы: (200 сөзден артық емес) _______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Күтілетін нәтижелер:

- абердин-ангус тұқымды ірі қара малдың іріктемесі қалыптастырылып, биологиялық материал таңдалды;

- нуклеин қышқылдарын сынамаларды дайындау мен экстракциялаудың қолданыстағы және әзірленіп жатқан тәсілдері сынақтан өткізілді;

- ет өнімділігі мен азық шикізатының сапасын бағалау контекстінде лептин гені (LEP) бойынша абердин-ангус тұқымды ірі қара малды генотиптеу үшін АС-ПТР әдісі сыналды;

- ет өнімділігі мен азық шикізатының сапасын бағалау контекстінде тироглобулин гені (TG5) бойынша абердин-ангус тұқымды ірі қара малды генотиптеу үшін ПТР-РФҰП әдісі сыналды;

- ет өнімділігі мен азық шикізатының сапасын бағалау контекстінде диацилглицерол О-ацилтрансфераза 1 (DGAT1) гені бойынша абердин-ангус тұқымды ірі қара малды генотиптеуге арналған аллельге тән праймерлері бар Real Time ПТР, ПТР- РФҰП тәсілдері сыналды;

- Қазақстан жағдайында липидтер алмасу гендері бойынша өсірілетін абердин-ангус тұқымды ірі қара малдың генотиптері анықталды;

- ет өнімділігі мен азық шикізатының сапасын бағалау контекстінде LEP, TG5 және DGAT1 гендері бойынша абердин-ангус тұқымды ірі қара малды генотиптеу үшін ПТР-SBT (нуклеин қышқылын секвенирлеу әдісімен типтеу) әдісі әзірленді;

- лептин, тироглобулин және диацилглицерол О-ацилтрансфераза1 гендері бойынша зерттелетін жануарлардың генетикалық құрылымы сипатталған;

- әртүрлі тұқымдар мен топтардағы LEP, TG5 және DGAT1 гендерінің аллельдік нұсқалары мен әртүрлі генотиптерінің таралуына салыстырмалы талдау жүргізілді;

- лептин, тироглобулин және диацилглицерол О-ацилтрансфераза1 гендері бойынша жекелеген және комплексті генотиптердің ет өнімділігі мен шикізат сапасына әсері бағаланды, сондай-ақ селекцияда пайдалану үшін генетикалық маркерлер анықталды.

Енгізу дәрежесі: Бұл зерттеу деректері мал өсірушілерге маркерлік-ассоциациялық сұрыптау әдісін пайдалану арқылы жоғары генетикалық өнімділік потенциалы және алынған өнімнің сапасы жоғары абердин-ангус тұқымды ірі қара малын іріктеуге мүмкіндік береді, сондай-ақ жобаны жүзеге асыру нәтижелері абердин-ангус тұқымының қазіргі жағдайын анықтауға және оның санын арттыруға бағытталған болашақ бағдарламаларды әзірлеуге көмектеседі.

Жоба аясында жарияланған жұмыстардың тізімі: (doi, ISBN нұсқауымен)

Жоба / бағдарлама тақырыбының атауы: АР2349274 «Көлтабандардың экологиялық-мелиоративтік жағдайын жақсарту және олардың өнімділігін арттыру технологиясын құру».

Өтінім берілетін, ғылымды дамытудың басым бағытының атауы: 6. Агроөнеркәсіптік кешенді тұрақты дамыту

Зерттеудің мамандандырылған ғылыми бағытының атауы: 6. Қарқынды егіншілік және өсімдік шаруашылығы

Жоба / бағдарламаның ғылыми жетекшісі: Нагиева А.Г., PhD.

Жүзеге асыру кезеңі, оның айлармен ұзақтығы: 01.01.2024 - 31.12.2026 жж., ұзақтығы 36 ай.

            Жалпы қаржыландыру көлемі, және жылдар бойынша: 103 629 903 тг,

2024 жыл – 33 916 730,0 теңге;

2025 жыл – 34 785 227,0 теңге;

2026 жыл – 34 927 946,0 теңге.

Зерттеу, әзірлеу немесе жобалау объектілері: көлтабандар

Жоба / бағдарлама мақсаты: көлтабандардың экологиялық-мелиоративтік жағдайын жақсарту және өнімділігін арттыру технологиясын құру

Жоба / бағдарлама міндеттері:

1. Топырақ көрсеткіштерін, микробиомалардың басым таксондарының құрамын, жер асты суларының гидрогеологиялық және гидрохимиялық сипаттамаларын, су басу режимі мен кезеңділігін, шөптің сапалық құрамын зерттеу негізінде көлтабандардың экологиялық-гидрогеологиялық-мелиорациялық жай-күйін бағалау.

2. Топырақтың су-тұз режимін сақтау және табиғи шөптің өнімділігін арттыру әдістерінің көлтабандардың экологиялық-гидрогеологиялық-мелиорациялық жағдайына әсерін зерттеу.

3. Көлтабан жерлерін мелиорациялауға ландшафттық-экологиялық тәсілдің оңтайлы экологиялық-мелиорациялық жағдайды қолдауға және көлтабанның тозған учаскелерінің табиғи шөптерінің өнімділігін қалпына келтіруге әсерін негіздеу.

Алынған нәтижелер мен жаңашылығы:

Инженерлік көлтабандардың 70%-дан астамы технологиялық режимдерді бұза отырып сумен басады.

Табиғи рельефте көпжылдық су тасқынына байланысты жер бедерінің ландшафтына біркелкі әсер болмайды, бұл аумақтың су-тұз балансының өзгеруіне, өсімдіктердің құнды түрлерінің деградациясына және көлтабандардың табиғи шөптерінің өнімділігінің төмендеуіне әкеледі.

Жобалық кезеңде қайталама тұздану процестерін дамытудың мұндай моделі қарастырылмады және осы топырақ-мелиоративтік жағдайлар үшін қалыптасқан көлтабан агроландшафтына көлтабан суарудың әсер ету қарқындылығының критерийлері әзірленбеді.

Бұл зерттеулер экологиялық-мелиоративтік жағдайды жақсарту және көлтабандардың өнімділігін арттыру технологиясын әзірлеуге бағытталатын болады.

Қазіргі уақытта топырақтанудың дәстүрлі әдістерін біріктіре отырып, жоғары өнімді секвенирлеудің заманауи әдістерін қолдану агроландшафттардың экологиялық-мелиоративтік жағдайын жақсарту шешімдерін негіздеу үшін топырақ микроорганизмдерінің таралуын неғұрлым ақпараттылықпен зерттеуге мүмкіндік береді.

Табиғи объектінің белгіленген нормалары, аумақтың стандартталған параметрлері, олардың табиғи тербеліс аралығы негізінде көлтабандардың экологиялық-гидрогеологиялық-мелиоративтік жай-күйіне көлтабан жерлерді мелиорациялауға ландшафттық-экологиялық көзқарастың негіздемесі ғылыми зерттеулердегі жаңа деңгей болып табылады, және айтарлықтай ғылыми-техникалық әлеуетке ие.

Өзгерісі топырақ құнарлылығын сақтаудың табиғи процестерінің бұзылуының маңызды симптомы болып табылатын көпжылдық су тасқыны жағдайында көлтабан ландшафттарындағы микробтық қауымдастықты зерттеу ғылыми-зерттеу жұмыстарының деңгейіне және ғылыми-техникалық әлеуетке айтарлықтай әсер етеді. 

Көлтабан ландшафттарының экологиялық және мелиоративтік жағдайын бағалау кезінде дәстүрлі топырақтану әдістерін біріктіре отырып, жоғары өнімді секвенирлеудің заманауи әдістерін қолдану зерттеудің жаңа және перспективалы бағыты болып табылады.

Күтілетін нәтижелер:

- су басу режимінің және көлтабан топырақтарының химиялық мелиорациясының топырақтың сулы-тұзды режимін қалыптастыруға, сондай-ақ табиғи шөптің өнімділігіне әсері зерттелетін болады;

- көлтабандардың экологиялық-мелиоративтік жай-күйін жақсарту және олардың өнімділігін арттыру технологиясы әзірленетін болады;

- Web of Science базасының Science Citation Index Expanded индекстелетін және (немесе) Scopus базасында кемінде 50 (елу) СiteScore бойынша процентилі бар рецензияланатын ғылыми басылымдарда 2 (екі) мақала және (немесе) шолулар шығарылады;

- рецензияланатын шетелдік немесе отандық ҒЖБСҚК ұсынған басылымда 1 (бір) мақала шығарылады;

- инженерлік көлтабандардың өнімділігін қалпына келтіру және мелиоративтік жағдайын жақсарту бойынша ұсыныстар әзірленетін болады.

Ендіру деңгейі: Зерттеу нәтижелерін ендіру үшін ұсынымдар әзірленетін болады

Жоба аясында жарияланған жұмыстардың тізімі:

Жарияланымдар 2025 және 2026 жылдарға жоспарланған

Жоба / бағдарлама тақырыбының атауы: АР23486846 «Жабайы жануарлар (ақбөкендер) популяцияларының ауыл шаруашылығына әсерін экономикалық бағалау және одан келген зиянды азайту жолдары».

Өтінім берілген ғылымды дамытудың басым бағытының атауы:                        6) Агроөнеркәсіптік кешенді тұрақты дамыту ___________________    

Зерттеудің мамандандырылған ғылыми бағытының атауы: Ауылдық аумақтарды және агроөнеркәсіп кешенінің экономикасын тұрақты дамыту

Жобаның/бағдарламаның ғылыми жетекшісі: Казамбаева Айгуль Мамаевна -экономика ғылымдарының кандидаты, "Экономика"мамандығы бойынша доцент.

Іске асыру кезеңі, оның ұзақтығы айларда. 09.09.2024 - 31.12.2026 жж., ұзақтығы 28 ай.         

Қаржыландырудың жалпы көлемі және жылдар бойынша: 90 000 мың тг,

2024 жыл – 30 000 мың тг;

2025 жыл – 30 000 мың тг;

2026 жыл – 30 000 мың тг.

Зерттеу, әзірлеу немесе жобалау нысандары: Жабайы жануарлар популяциясының, атап айтқанда ақбөкендердің Қазақстанның ауыл шаруашылығы саласына экономикалық әсерін бағалау.

Жобаның / бағдарламаның мақсаты: жабайы жануарлар (ақбөкендер) популяцияларының ауыл шаруашылығына әсерін экономикалық бағалау және одан келген зиянды азайту үшін ұйымдастырушылық-экономикалық шаралар әзірлеу.

Жобаның / бағдарламаның міндеттері:

1. Ақбөкендердің саны мен популяциясын, сондай-ақ оларды қазіргі кезеңде реттеу шараларын талдау.

2. Ағымдағы жағдайды, проблемалар мен шығындарды кешенді талдау, сондай-ақ өңірлердегі ақбөкендер популяциясының теріс әсерінен ауыл шаруашылығы өндірісін қалпына келтіру шығындарын бағалау.

3. Ақбөкендерді азықтандыру салдарынан ауыл шаруашылығы алқаптарының өнімділік шығынын айқындау әдістемесін және шығындарды субсидиялау қағидаттарын әзірлеу.

4. Ақбөкен популяциясының таралуына байланысты тәуекелдерді басқару бойынша фермерлер мен ауылшаруашылық кәсіпорындарына экономикалық негізделген ұсыныстар беру.

5. Ақбөкендердің популяциясын басқару жүйесін және ауылшаруашылық тауар өндірушілері үшін тәуекелдер мен шығындарды азайту, сондай-ақ олардың санын реттеу нәтижесінде алынған ресурстарды барынша пайдалану жолдарын әзірлеу.

Алынған нәтижелер мен жаңалығы: (200 сөзден артық емес) _______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Күтілетін нәтижелер:

Ақбөкендер популяциясының саны мен таралуына кешенді талдау жүргізіліп, сондай-ақ, оларды реттеу бойынша қолданыстағы шаралардың тиімділігі бағаланады.

2. Ақбөкендер популяциясының теріс әсерінен туындаған түрлі өңірлердегі ауыл шаруашылығы өндірісін қалпына келтіруге байланысты экономикалық шығындар мен шығындарға кешенді талдау жүргізілетін болады.

3. Ақбөкендердің ықпалынан туындаған ауыл шаруашылығы алқаптарының өнімділік шығынын бағалау әдістемесі әзірленетін болады. Бұл осы жануарлардың ауыл шаруашылығының өнімділігі мен тиімділігіне әсерін дәл сандық бағалауды қамтамасыз етеді. Сонымен қатар, фермерлердің осы шығындармен байланысты шығындарын өтеу үшін субсидиялау принциптерін әзірлеу жоспарлануда, бұл аграрлық сектор үшін қаржылық салдарды азайтуға көмектеседі.

4.  Ақбөкендер популяциясының таралуына байланысты тәуекелдерді басқару үшін фермерлер мен ауыл шаруашылығы кәсіпорындары үшін экономикалық тұрғыдан негізделген ұсынымдар әзірленетін болады. Бұл ұсынымдар ресурстарды тиімдірек және саналы басқаруды қамтамасыз ете отырып, аграрлық сектордың залалын азайтуға және тұрақтылығын арттыруға бағытталған.

5. Батыс Қазақстан облысындағы ақбөкендер популяциясының өзгеруін болжау үшін арнайы әзірленген математикалық модельдер әзірленетін болады. Бұл модельдер сонымен қатар осы өзгерістердің аймақтағы ауыл шаруашылығы өндірісіне әсерін де бағалайды.

6. Ақбөкендер популяциясын басқарудың кешенді жүйесі құрылады, ол осы жануарлардың іс-əрекеттерінен ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілер ұшырайтын қауіптер мен шығындарды барынша азайту жөніндегі шараларды қамтиды.

Жоба әлеуметтік ғылымдар саласындағы іргелі ғылыми зерттеулерге жатады. Зерттеу нәтижелері бойынша келесілер жарияланады:

- Social Science Citation Index, Arts and Humanities Citation Index және (немесе) Web of Science базасында индекстелетін және (немесе) Scopus базасында citescore бойынша кемінде 35 (отыз бес) процентилі бар рецензияланатын ғылыми басылымда кемінде 2 (екі)мақала немесе шолу;

- ҒЖБСҚК ұсынған рецензияланатын шетелдік және (немесе) отандық басылымдарда кемінде 4 (төрт) мақала және (немесе) шолулар;

- немесе Web of Science базасында импакт-фактор бойынша 1 (бірінші) немесе 2 (екінші) квартильге кіретін және (немесе) Scopus базасында 65 (алпыс бес) кем емес citescore бойынша процентилі бар рецензияланатын ғылыми басылымда 1 (бір) мақаладан немесе шолудан кем емес);

ҒЖБСҚК ұсынған рецензияланатын шетелдік және (немесе) отандық басылымдарда кемінде 2 (екі) мақала және (немесе) шолулар.

Енгізу дәрежесі: _____________________________________________________

Жоба аясында жарияланған жұмыстардың тізімі: (doi, ISBN нұсқауымен)

Жоба / бағдарлама тақырыбының атауы: AP22782840 «Мұғалжар тұқымды жылқыларды SNP генотиптеу арқылы өнімділік қасиеттеріне байланысты геномдық маркерлерді іздеу және талдау»

Өтінім берілген ғылымды дамытудың басым бағытының атауы: Агроөнеркәсіптік кешенді тұрақты дамыту

Зерттеудің мамандандырылған ғылыми бағытының атауы: Агроөнеркәсіптік кешендегі биоинформатика және цифрландыру

Жобаның/бағдарламаның ғылыми жетекшісі: Ковальчук А.М., PhD

Іске асыру кезеңі, оның ұзақтығы айларда. 01.06.2024-31.12.2026 жж., ұзақтығы 31 ай

Қаржыландырудың жалпы көлемі және жылдар бойынша: 89 961,9 мың тг,

2024 жыл – 29 986,9 мың тг;

2025 жыл – 29 994,7 мың тг;

2026 жыл – 29 980,3 мың тг.

Зерттеу, әзірлеу немесе жобалау нысандары: мұғалжар тұқымды жылқыларды

Жобаның / бағдарламаның мақсаты: мұғалжар тұқымы жылқыларының өнімділік қасиеттерімен қауымдастырылған геномдық маркерлерді SNP-генотиптеу технологиясын пайдалану арқылы анықтау

Жобаның / бағдарламаның міндеттері:

1. Қазақстанның әртүрлі облыстарындағы мұғалжар тұқымы жылқыларының генетикалық әртүрлілігін жоғары тығыздықты генотиптеуді пайдалану арқылы зерттеу:

1.1 Тұқым ішіндегі генетикалық әртүрлілік дәрежесін анықтау

2. Геномның учаскелерінде мұғалжар тұқымы жылқыларының экономикалық маңызды белгілермен байланысты полиморфизмдерді анықтау

2.1 Нақты SNP мен мұғалжар тұқымы жылқыларының өнімділік қасиеттері арасындағы қауымдастықты анықтау

2.2 Өнімділік қасиеттерімен байланысты SNP маркерлері бар геномдық аймақтарды анықтау

2.3 Анықталған геномдық маркерлермен байланысты биологиялық үдерістер мен гендерді атқарымдық талдау

3. Мұғалжар тұқымы жылқыларының өнімділік қасиеттерімен байланысты генетикалық маркерлерді анықтау және пайдалану үшін ұсыну

3.1 Мұғалжар тұқымы жылқыларының өнімділік қасиеттерімен қауымдастырылған генетикалық маркерлер құрамында бар олигонуклеотидтердің бірізділігін іріктеу

3.2 Мұғалжар тұқымының жылқыларын селекциялау және жақсарту үшін генетикалық маркерлерді пайдалану бойынша ұсынымдар құрастыру

Алынған нәтижелер мен жаңалығы: (200 сөзден артық емес) Ғылыми жоба мұғалжар тұқымы жылқылардың өнімділік қасиеттерімен байланысты геномдық маркерлерді SNP-генотиптеу технологиясын пайдалану арқылы анықтауға арналған. Қатал дала жағдайларына төзімділігімен танымал мұғалжар тұқымының жылқылары ерекше өнімділік сипаттамаларынның арқасында қызығушылық тудыруда.

Жобаға генетика, зоотехника және биоинформатика салаларындағы білімді біріктіретін пәнаралық зерттеулер кіреді. Тығыздығы жоғары генотиптеуді пайдалану арқылы жобаны жүзеге асыру кезінде маңызды экономикалық белгілермен қауымдастырылған геном учаскелердегі полиморфизмдерді анықтау, тұқымның генетикалық әртүрлілігін зерттеу және өнімділік қасиеттерімен байланысты геномдық маркерлерді анықтау сияқты тапсырмаларды орындау қөзделіп тұр.

Жұмыс барысында SNP мен өнімділік сипаттамалары арасындағы қауымдастық талданады, сондай-ақ генетикалық маркерлерді анықтаумен байланысты гендер мен биологиялық үдерістер атқарымдық талданады. Жоба аяқталған кезде мұғалжар тұқымының жылқыларын жақсарту және селекциялау кезінде пайдалану үшін генетикалық маркерлер пайдаланылады

Күтілетін нәтижелер:

1. Қазақстанның әртүрлі облыстарындағы мұғалжар тұқымы жылқыларының генетикалық әртүрлілігі жоғары тығыздықты генотиптеуді пайдалану арқылы зерттелетін болады;

2. Мұғалжар тұқымы жылқыларының экономикалық маңызды белгілермен байланысты полиморфизмдер анықталатын болады;

3. Мұғалжар тұқымы жылқыларының өнімділік қасиеттерімен байланысты генетикалық маркерлер анықталады және пайдалану үшін ұсынылатын болады.

Енгізу дәрежесі:

Жоба аясында жарияланған жұмыстардың тізімі: (doi, ISBN нұсқауымен)

Жоба тақырыбының атауы: AP19579335 «Батыс Қазақстан облысының суда жүзетін құстарының етін өндіруді интенсификациялаудың технологиялық негіздемесі».

Өтінім берілген ғылымды дамытудың басым бағытының атауы: «Агроөнеркәсіптік кешеннің тұрақты дамуы және ауыл шаруашылығы өнімдерінің қауіпсіздігі».

Зерттеудің мамандандырылған ғылыми бағытының атауы: 5.1. «Қарқынды мал шаруашылығын дамыту».

Жобаның ғылыми жетекшісі: Нугманова А.Е., PhD.

Іске асыру кезеңі, оның ұзақтығы айларда: 01.02.2023 – 31.12.2025 жж., ұзақтығы 35 ай.         

Қаржыландырудың жалпы көлемі және жылдар бойынша: 73830046,01 тг,

2023 г. – 24 378 896,39 тг;

2024 г. – 24 767 150,96 тг;

2025 г. – 24 683 998,66 тг.

Зерттеу, әзірлеу немесе жобалау нысандары: Жұмысты орындау үшін бастапқы зертттеу нысандары Линда тұқымының қаздары мен Медео тұқымының үйректері болады.

Жобаның мақсаты: Жобаның мақсаты Батыс Қазақстан облысында суда жүзетін құстардың етін өндіруді қарқындатудың технологиялық әдістерін әзірлеу болып табылады.

Жобаның міндеттері: Нәтижеге қол жеткізу үшін дәйекті орындауды талап ететін төмендегі және өзара байланысты міндеттерді шешу жолымен ғылыми-эксперименттік зерттеулер жүргізілетін болады:

 Линда тұқымының жас қаздарының етіне өсіру технологиясын қарқындату бойынша:

- Линда тұқымының қаздарының эксперименттік топтарын құру және биологиялық  белсенді заттар қосылған  азық қоспасын дайындау; 

- азықтың химиялық құрамын зерттеу;

- әр түрлі жыныстық және жас топтарындағы қаздарға арналған жем қоспаларының рецептураларын жасау;

- қаздарды өсіру технологиясын қарқындатудың ең оңтайлы әдістерін анықтау;

- қаздардың өсуі мен дамуын, сақталуын, өнімді көрсеткіштерін зерттеу;

- тәжірибелік қаздардың ағзасындағы қоректік заттардың қорытылуын  анықтау;

- зерттелетін қаздардың гематологиялық көрсеткіштерін зерттеу;

- қаздардың ет өнімділігін зерттеу;

- органолептикалық бағалау жүргізу және қаз етінің морфологиялық, химиялық құрамын зерттеу;

- Батыс Қазақстан облысы жағдайында қаздарды өсіруді қарқындатудың экономикалық тиімділігін есептеу.

Медео тұқымының жас үйректерінің етін өсіру технологиясын қарқындату бойынша:

- Медео тұқымының үйректерінің эксперименттік топтарын құру және биологиялық  белсенді заттар қосылған  азық қоспасын дайындау; 

- азықтың химиялық құрамын зерттеу;

-  әр түрлі жыныстық жас топтарындағы үйректерге арналған жем қоспаларының рецептураларын жасау;

- үйрек өсіру технологиясын интенсификациялаудың ең оңтайлы әдістерін анықтау;

- сынақ үйректерінің өсуі мен дамуын, сақталуын, өнімді көрсеткіштерін зерттеу;

- сынақ үйректерінің ағзасындағы қоректік заттардың диеталардың қорытылуын зерттеу;

- сынақ үйректерінің гематологиялық көрсеткіштерін зерттеу;

- сынақ үйректерінің ет өнімділігін зерттеу;

- органолептикалық бағалау жүргізу және үйрек етінің морфологиялық, химиялық құрамын зерттеу;

- Батыс Қазақстан облысы жағдайында үйрек өсіруді қарқындатудың экономикалық тиімділігін есептеу.

Алынған нәтижелер мен жаңалығы:

Қазақстанның батыс өңірі жағдайында алғаш рет суда жүзетін құстардың мяса өндіруді қарқындатудың тиімді технологиясы әзірленетін болады, Линда қаздары мен Медео үйректерінің өнімді, биологиялық – физиологиялық қасиеттерін, гематологиялық көрсеткіштерін зерттеу бойынша зерттеулер жүргізілетін болады. Сондай-ақ, жем қоспаларының формулалары әзірленеді және теңдестірілген тамақтану рационы жасалады.

Жобаның практикалық маңыздылығы мынада: жүргізілген зерттеулер ет құс шаруашылығы ет өнімдерін өндірудің жоғары тиімділігі үшін ет өндірісін қарқындатудың технологиялық әдістерін әзірлеуге және Қазақстандағы саланың кірістілігі мен бәсекеге қабілеттілігін айтарлықтай арттыруға мүмкіндік береді.

Зерттеу нәтижелері:

Батыс Қазақстан облысында суда жүзетін құстарды азықтандыру және ұстау шарттары зерттелді.

Қойылған міндеттерді орындау үшін әрқайсысында 100 бастан тұратын бақылау (І, n=50/50) және тәжірибелік (ІІ, n=50/50; ІІІ, n=50/50) топтары құрылды. Құстар тірі салмағы мен жалпы дамуы бойынша аналогтық топ әдісімен таңдалды. Күнделікті үйректердің тірі салмағы 47,6-дан 52,4 г-ға дейін болды, 7 күндік барлық топтардың үйректерінің тірі салмағындағы айырмашылықтар шамалы болды және орташа есеппен 216,7 г құрады. 

Концентрацияланған жемнің негізгі түрлерінен (соя, арпа, бидай, қара бидай, бұршақ, бидай кебегі) сынамалар алынып, дәнді жемнің азықтық құндылығына талдау жүргізілді. Зерттеу нәтижелері астық жемінде, атап айтқанда сояда, арпада, бидайда, қара бидайда, бұршақта метаболикалық энергия мөлшері 9,8-ден 13,2 МДж-ға дейін өзгергенін және сәйкесінше 13,2; 11,0; 10,2; 9,8 және 10,5 МДж құрағанын көрсетті.

Жемшөптің химиялық құрамының нәтижелері бойынша үйректердің сынақ топтарын азықтандыруына арналған қоспалардың теңдестірілген формулалары жасалды. Барлық топтардағы құстардың эксперименттік топтарын азықтандыру екі фазалық кезеңмен жүзеге асырылды: 1 – 14 және 15 – 49 күн.

ІІІ тәжірибелік топтың жас жануарларының рационындағы шикі ақуыздың мөлшері І бақылау және ІІ тәжірибелік топтың құрдастарынан тиісінше 7,3 және 15,2% - ға жоғары болды. Өсудің келесі кезеңдерінде (15 күннен бастап) рационға ақуыз-витаминді-минералды концентраты, әр түрлі мөлшердегі ақуыз қоспасы және минералды композициялық қоспалар қосылды.

Өндірістік тәжірибелер нәтижесінде жас үйректердің зерттелетін топтарындағы тірі массаның динамикасы туралы алынған мәліметтер раицонға әр түрлі жемшөп қоспаларын қосу құстардың өнімділігіне оң әсер ететіндігін көрсетеді.

Күтілетін нәтижелер:

Линда тұқымды қаздар  мен Медео үйректерінің эксперименттік топтары құрылады;

Биологиялық  белсенді заттар қосылған азық қоспалары жасалады; 

Азықтың химиялық құрамы зерттелетін болады;

Әр түрлі жыныстық жас топтарындағы суда жүзетін құстарға арналған жем қоспаларының формулалары әзірленетін болады;

Қаздарды өсіру технологиясын қарқындатудың ең оңтайлы әдістері айқындалатын болады;

Сынақ құстарының өсуі мен дамуы, сақталуы, өнімді көрсеткіштері зерттелетін болады;

Қаздар мен үйректердің организмінде қоректік заттардың қорытылуы зерттелетін болады;

Зерттелетін қаздар мен үйректердің гематологиялық көрсеткіштері зерттеледі;

Сынақ топтарының  қаздары  мен үйректерінің ет өнімділігі зерттеледі;

Органолептикалық бағалау жүргізіледі және еттің морфологиялық, химиялық құрамы зерттеледі;

Батыс Қазақстан облысы жағдайында қаздар мен үйректерді өсіруді қарқындатудың экономикалық тиімділігі есептелетін болады.

Жобаны іске асыру қорытындылары бойынша іске асырудың бүкіл кезеңінде жобаның ғылыми бағыты бойынша рецензияланатын, Web of Science базасының Science Citation Index Expanded индекстелетін және (немесе) Scopus базасында Citescore бойынша кемінде 35 (отыз бес) және (немесе) процентилі бар кемінде 2 (екі) мақала және (немесе) шолулар жарияланатын болады. Ғылыми қызметтің негізгі нәтижелерін жариялауға арналған Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Білім және ғылым саласындағы бақылау комитеті басылымдарының тізбесіне ұсынған рецензияланатын шетелдік немесе отандық басылымда кемінде 1 (бір) мақала немесе шолу.

1 (бір) монография шығару жоспарлануда. Монография түпнұсқа ғылыми жұмысты ұсынады және жоба шеңберінде өз зерттеулерінің нәтижелерін жалпылауға негізделген.

Жобаны іске асыру шеңберінде мынадай ғылыми-техникалық, конструкторлық құжаттамалар алынатын болады:

- 1 (бір) әдістемелік ұсыныс әзірленетін болады.

Зерттеу нәтижесі бойынша өндіріске енгізілетін болады және қол жеткізілген экономикалық тиімділікті көрсете отырып, 1 (бір) енгізу актісімен және енгізу жөніндегі ұсыныммен расталатын болады.

Енгізу дәрежесі:

Зерттеу нәтижелері тікелей әлеуетті тұтынушылар, ғалымдар қауымдастығы және жалпы жұртшылық арасында таратылады, халықаралық конференцияларда баяндамалар жасалынады, мақалалар жарияланады, ұсыныстар шығарылады.

Жобаны іске асыру құс шаруашылығы ет өнімдерін (қаз және үйрек еті) өндіру  көлемін ұлғайтуға, құс етін жан басына шаққанда тұтынуды ұлғайтуға, қосымша жұмыс орындарын құруға, әртүрлі меншік нысанындағы агроқұрылымдарда мамандар мен персоналдың құзыреттілігін арттыруға ықпал ететін болады. Ғылыми зерттеулердің нәтижелері құс шаруашылығы ет өнімдерін өндіру көлемін арттыруға мүмкіндік береді, және әлеуметтік әсер етеді.

Жоба аясында жарияланған жұмыстардың тізімі:

1. Нугманова А.Е. СОСТОЯНИЕ И ПЕРСПЕКТИВЫ РАЗВИТИЯ УТКОВОДСТВА В ЗАПАДНО – КАЗАХСТАНСКОЙ ОБЛАСТИ / Нугманова А.Е., Махимова Ж.Н., Сенгалиев Е.М., Батыргалиев Е.А. // «Білім және ғылым» Жәңгір хан атындағы аграрлық –техникалық университетінің ғылым практикалық журналы, 2023. №3-2 (72),2 -бөлім-С.-322. https://ojs.wkau.kz/index.php/gbj/issue/view/72/85 / DOI 10.52578/2305-9397-2023-3-2-322-333.

Жоба / бағдарлама тақырыбының атауы: AP23487950 «Адай типіндегі қазақ жылқысының геномдық ассоциациялар мен өнімділік қасиеттерін зерттеу»

Өтінім берілген ғылымды дамытудың басым бағытының атауы: Агроөнеркәсіптік кешенді тұрақты дамыту

Зерттеудің мамандандырылған ғылыми бағытының атауы: Агроөнеркәсіптік кешендегі биоинформатика және цифрландыру

Жобаның/бағдарламаның ғылыми жетекшісі: Ковальчук А.М., PhD

Іске асыру кезеңі, оның ұзақтығы айларда. 02.08.2024-31.12.2026 жж., ұзақтығы 29 ай

Қаржыландырудың жалпы көлемі және жылдар бойынша: 119 805,3 мың тг,

2024 жыл – 33 848,7 мың тг;

2025 жыл – 42 965,4 мың тг;

2026 жыл – 42 991,2 мың тг.

Зерттеу, әзірлеу немесе жобалау нысандары: адай типіндегі қазақ жылқысының

Жобаның / бағдарламаның мақсаты: селекциялық бағдарламаларды оңтайландыру және өнімділік қасиеттерін арттыру үшін адай типіндегі қазақ жылқысының генотиптері мен өнімділік сипаттамалары арасындағы ассоциацияларды зерттеу

Жобаның / бағдарламаның міндеттері:

1. Жануарлардың өнімділік қасиеттерін қоса алғанда, фенотиптік деректерді жинау және аннотациялау

2. Адай типіндегі қазақ жылқысын генотиптеу

2.1 Адай типіндегі қазақ жылқысының өнімділік қасиеттерімен байланысты гендік нұсқалар мен генетикалық маркерлерді анықтау

3. Статистикалық маңызды ассоциацияларды анықтау үшін генотиптік және фенотиптік деректерді талдау

3.1 Анықталған генетикалық нұсқаларға биоинформатикалық талдау жасау

4. Адай типіндегі қазақ жылқысының өнімділік қасиеттерін жақсартуға бағытталған селекционерлерге ұсынымдар ұсыну

Алынған нәтижелер мен жаңалығы: (200 сөзден артық емес) Ғылыми жобаның идеясы SNP-генотиптеу технологиясын қолдана отырып, Адай типіндегі қазақ жылқысының өнімділік қасиеттерімен байланысты геномдық маркерлерді анықтау болып табылады. Адай типіндегі қазақ жылқысы басқалардан үскірік дала жағдайларына және табындағы тіршілікке бейімделуімен ерекшеленеді, сондай-ақ өнімділік қасиеттері қызығушылық тудырады.

Жоба генетика, зоотехния және биоинформатика туралы білімді біріктіретін көптеген зерттеулерді қамтиды.

Күтілетін нәтижелер:

1. Жоғары тығыздықтағы генотиптеуді пайдалана отырып, Қазақстанның әртүрлі облыстарында Адай типті қазақ жылқысының генетикалық әртүрлілігін зерттеу жүргізілетін болады;

2. Адай типіндегі қазақ жылқысының экономикалық маңызды белгілермен байланысты полиморфизмдер анықталатын болады;

3. Адай типіндегі қазақ жылқысының өнімділік қасиеттерімен байланысты генетикалық маркерлер анықталып, пайдалану үшін ұсынылатын болады.

Енгізу дәрежесі:

Жоба аясында жарияланған жұмыстардың тізімі: (doi, ISBN нұсқауымен)

Жоба / бағдарлама тақырыбының атауы: АР23487758 «Минералды тыңайтқыштарды бір мезгілде енгізе отырып, әртүрлі дақылдарды жолақты себудің автоматтандырылған жүйесі бар нөлдік егіншілік сепкішін әзірлеу».

Өтінім берілген ғылымды дамытудың басым бағытының атауы: «Агроөнеркәсіптік кешенді тұрақты дамыту»

Зерттеудің мамандандырылған ғылыми бағытының атауы: Агроөнеркәсіп кешенін техникалық қамтамасыз ету және жаңғырту.

Жобаның/бағдарламаның ғылыми жетекшісі: Кубашева Жанна Каиржановна, техника ғылымдарының кандидаты, қауымдастырылған профессор

Іске асыру кезеңі, оның ұзақтығы айларда. 01..01.2024 - 30.12.2026 жж., ұзақтығы 36 ай

Қаржыландырудың жалпы көлемі және жылдар бойынша: 120000, 000 мың тг,

2024 жыл –34 000, 000 мың тг;

0000 жыл – 43,000, 000 мың тг;

0000 жыл – 43,000, 000 мың тг.

Зерттеу, әзірлеу немесе жобалау нысандары: Минералды тыңайтқыштарды бір мезгілде енгізе отырып, әртүрлі дақылдардың тұқымдарын себудің технологиялық процесі

Жобаның / бағдарламаның мақсаты: Әр түрлі дақылдардың түсімділігін арттыру және минералды тыңайтқыштарды бір уақытта енгізе отырып, әртүрлі дақылдардың тұқымдарын себуге арналған автоматтандырылған мөлшерлеу құрылғысы жүйесі бар нөлдік егіншілікке арналған сепкіштің жұмыс органын әзірлеу арқылы тұқымдар арасындағы қоректік заттар үшін бәсекелестікті азайту.

Жобаның / бағдарламаның міндеттері:

1. Сепкіштің жұмыс органын жетілдіру және оның оңтайлы параметрлерін негіздеу арқылы толқынды тұқым төсемшесін жасау, осылайша тұқымдар тұқым өткізігіштен шыққаннан кейін толқынды тұқым төсемшесінде орналасады және одан әрі қозғалмайды.

2. Дискілі сіңіргіштің қажетті тереңдікке тереңдей түсу қабілетін жақсарту және сонымен қатар тарту кедергісін төмендету үшін оның параметрлерін негіздеу.

3. Қопсытқышы болатын дискілі сіңіргіш 70 мм тереңдікке тереңдей түсуі үшін жұмыс органына параллель механизм құрастыру.

4. Тұқымдарды мөлшерлеу құрылғысынан толқынды тұқым төсегіне бағыттау үшін тұқым өткізгіштер тобын жасаңыз.

5. Далалық эксперименттер жүргізу үшін алты қатарлы отырғызғышты жасаңыз.

6. Тұқымдар мен минералды тыңайтқыштарды дәл мөлшерлеу үшін машина-трактор қондырғысының қозғалыс жылдамдығына байланысты нөлдік егіншілікті алты қатарлы отырғызуға арналған автоматтандырылған жүйені әзірлеу.

7. Тыңайтқыштар мен тұқымдарды қолданғаннан кейін топырақты тығыздау үшін таптауыш құрылғысының параметрлерін негіздеу.

8. Шығындарды есептеу және потенциалды үнемдеуді бағалау.

9. Ұсынылған отырғызғышты өндіру және енгізу құнын талдау.

10. Жобаны кейіннен коммерцияландыру үшін нөлдік егіншілік сепкішінің құжаттамасын дайындау.

Алынған нәтижелер мен жаңалығы: (200 сөзден артық емес)

Сепкіштермен топырақты нөлдік өңдеу жүйелері түйіршікті тыңайтқыштармен бірге тұқымдарды да, тұқымдарды да енгізуге мүмкіндік береді. Түйіршікті тыңайтқыштарды тұқыммен бірге қолдану тәсілі қолданылатын топырақты нөлдік өңдеу жүйесі арқылы сіңіргіштертер конструкциясымен анықталады. Түйіршікті тыңайтқыштардың таралуы тұқымның орналасуына байланысты болады. Түйіршікті тыңайтқыштар мен тұқымдарды әр түрлі тереңдікке енгізу дискілі сіңіргіштермен жүзеге асырылады. Ұсынылған себу тәсілінің технологиялық процесі түйіршікті тыңайтқыштардың бумалары егілетін дақылдардың тұқымдарына қарағанда тереңірек тереңдікке бір мезгілде енгізу арқылы жүзеге асырылады, яғни бумалар мен тұқымдарды енгізудің әртүрлі деңгейлі тәсілі. Әзірленген жаңа екі дискілі сіңіргіш ені 12 см көлденең жолаққа тұқым себуге арналған, ал түйіршікті тыңайтқыштар тұқымның белгіленген тереңдігінен 2 см артық және сонымен бірге жолақтың ортасында бумалардың орналасуын қамтамасыз етеді.

Күтілетін нәтижелер:

1. Сепкіштің жұмыс органын жетілдіру және оның оңтайлы параметрлерін негіздеу арқылы толқынды тұқым төсемшесін құрастыру.

2. Дискілі сіңіргіштің қажетті тереңдікке тереңдей түсу қабілетін жақсарту және сонымен қатар тарту кедергісін төмендету үшін оның параметрлерін негіздеу.

3. Жұмыс органының паралельды механизмі болатын нөлдік егіншілікке арналған алты қатарлы сепкішті құрастыру.

4. Тұқымдарды мөлшерлеу құрылғысынан толқынды тұқым төсемшесіне беруін қамтитын тұқым өткізгіштер тобын құрастыру.

5. Далалық эксперименттер жүргізу үшін нөлдік егіншіліктің алты қатарлы сепкішінің тәжірибелік үлгісін құрастыру.

6. Тұқымдар мен минералды тыңайтқыштарды дәл мөлшерлеу үшін машина-трактор агрегатының қозғалыс жылдамдығына байланысты нөлдік егіншілікті алты қатарлы сепкішіне арналған автоматтандырылған жүйені әзірлеу.

7. Топыраққа тыңайтқыштар мен тұқымдарды енгізгеннен кейін таптауыш құрылғысының негізделген параметрлері.

8. Қазақстан Республикасының Ұлттық зияткерлік меншік институтында өнертабысқа кемінде бір патентті (ол бойынша оң шешімді қоса алғанда) тіркеу.

9. Science Citation Index Expanded индекстелетін және web of Science базасында импакт-фактор бойынша 1 (бірінші) және (немесе) 2 (екінші) квартильге кіретін және (немесе) Scopus базасында CiteScore бойынша кемінде 65 процентилі бар рецензияланатын ғылыми басылымдарда бір ғылыми мақаланы (немесе) шолуды жариялау.

10. Бағдарлама нәтижелерін тарату ғылыми басылымдарда және бұқаралық ақпарат құралдары арқылы мақалалар жариялау жолымен жүзеге асырылатын болады. Нөлдік егіншілік сепкішін құру жөніндегі жаңа білім мен әзірленген ғылыми-әдістемелік негіздер аграрлық ғылымды одан әрі дамыту үшін пайдаланылатын болады, сондай-ақ Қазақстан Республикасында ауыл шаруашылығы машиналарын жасау мен ауыл шаруашылығы өндірісін дамыту бойынша ынталандыру болады.

11. Жобаны кейіннен коммерцияландыру үшін нөлдік егіншілік сепкішінің дайындалған құжаттамасы.

12. Жобаны орындау кемінде екі жас ғалымды, оның ішінде PhD докторы мен ауыл шаруашылығы магистрін даярлауға мүмкіндік береді.

Енгізу дәрежесі: _____________________________________________________

Жоба аясында жарияланған жұмыстардың тізімі: (doi, ISBN нұсқауымен)

Жоба / бағдарлама тақырыбының атауы: AP13268821 «Голштин тұқымды ірі қара малының PRL және BLG гендері бойынша маститке резістентілігінің генетикалық механизмдері».

Өтінім берілген ғылымды дамытудың басым бағытының атауы: 5. Агроөнеркәсіптік кешенді тұрақты дамыту және ауыл шаруашылығы өнімдерінің қауіпсіздігі.

Зерттеудің мамандандырылған ғылыми бағытының атауы: 5.2  Ветеринариялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету.

Жобаның/бағдарламаның ғылыми жетекшісі: Кужебаева У.Ж., ветеринария ғылымдарының магистрі

Іске асыру кезеңі, оның ұзақтығы айларда. 01.05.2022 ж. – 31.12.2024 ж., 32 ай.

Қаржыландырудың жалпы көлемі және жылдар бойынша: 19 000,00 мың.тг,

2022 ж – 3 000,00 мың.тг;

2023 ж – 3 000,00 мын.тг;

2024 ж – 3 000,00 мың.тг.

Зерттеу, әзірлеу немесе жобалау нысандары: голштин тұқымды ірі қара мал (кемінде 200 бас).

Жобаның / бағдарламаның мақсаты: Маститке резистентілігі бойынша голштин тұқымды ірі қара малдың пролактин (PRL) және бета-лактоглобулин (BLG) гендерінің полиморфизм ассоциациясының сипатын анықтау және оларды селекциялық бағдарламалар үшін генетикалық маркер ретінде қолдану перспективаларын бағалау.

Жобаның / бағдарламаның міндеттері:

1. Голштин тұқымды жануарлардың эксперименттік тобын құру, биоматериалды іріктеу жұмысын жүргізу

2. ДНҚ-ны таңдалған биоматериалдан бөліп алу және оның сапалық және сандық талдауын жүргізу

3. Пролактин (PRL) гені бойынша жануарлардың ДНК-типтеуін жүргізу үшін ПТР қою әдістемесін оңтайландыру

4. Бета-лактоглобулин (BLG) гені бойынша жануарлардың ДНК-типтеуін жүргізу үшін ПТР қою әдістемесін оңтайландыру

5. Пролактин (PRL) гені бойынша жануарлардың генотиптерін анықтау

6. Бета-лактоглобулин (BLG) гені бойынша жануарлардың генотиптерін анықтау

7. Пролактин (PRL) гені бойынша голштин тұқымының қазақстандық популяциясының генетикалық құрылымына талдау жүргізу

8. Бета-лактоглобулин (BLG) гені бойынша голштин тұқымының қазақстандық популяциясының генетикалық құрылымына талдау жүргізу

9. Маститке резистентілігі бойынша PRL генінің полиморфты нұсқауларының ассоциация сипатын анықтау

10. Маститке резистентілігі бойынша BLG генінің полиморфты нұсқауларының ассоциация сипатын анықтау

11. Маститке резистентілігі бойнша пролактин (PRL) және бета-лактоглобулин (BLG) гендерінің жұптасқан үйлесіміне талдау жүргізу

12. Голштин тұқымды сиырлардың маститке тұқым қуалайтын резистентілігін ерте бағалау жүйесін құрастыру және ғылыми негіздеу

13. Маститке резистентілігін арттыру үшін жануарлардың генотипін ескере отырып, голштин тұқымды ірі қара малды өсіру бойынша ветеринарлық-гигиеналық ұсыныстар әзірлеу

Алынған нәтижелер мен жаңалығы: (200 сөзден артық емес) Зерттеу нәтижесінде голштин тұқымының тәжірибелік тобы құрылды, қыл түктерінен ДНҚ бөлініп алынды, олардың сапалық және сандық талдауы жүргізілді, сондай-ақ PRL және BLG гендері бойынша жануарларды ДНҚ-типтеу үшін ПТР әдістемесі оңтайландырылды. PRL және BLG гендері бойынша жануарлардың генотиптері анықталды, PRL және BLG гендері бойынша Қазақстандық голштин тұқымының популяциясының генетикалық құрылымы талданды, сонымен қатар PRL және BLG гендерінің полиморфтық нұсқаларының маститке резистенттілікпен байланысы анықталды, PRL және BLG гендерінің жұптасқан комбинацияларының маститке резистенттілікпен байланысы талданды, голштин тұқымының сиырларының маститке тұқымқуалайтын резистенттілігін ерте бағалау жүйесі әзірленіп, ғылыми негізделген.

Күтілетін нәтижелер:

 - PRL және BLG гендері бойынша жануарлардың ДНК-типтеуін жүргізу үшін ПТР қою әдістемесі оңтайландырылады;

- PRL және BLG гендері бойынша жануарлардың генотиптері анықталады;

- PRL және BLG гендері бойынша голштин тұқымының қазақстандық популяциясының генетикалық құрылымына талдау жүргізіледі;

- маститке резистентілігі бойынша PRL және BLG гендерінің полиморфты нұсқауларының ассоциация сипаты анықталады;

- маститке резистентілігі бойынша PRL және BLG гендерінің жұптасқан үйлесіміне талдау жүргізіледі;

- голштин тұқымды сиырлардың маститке тұқым қуалайтын резистентілігін ерте бағалау жүйесі құрастырылады және ғылыми негізделенеді;

- маститке резистентілігін арттыру үшін жануарлардың генотипін ескере отырып, голштин тұқымды ірі қара малды өсіру бойынша ветеринарлық-гигиеналық ұсыныстар әзірленеді.

Енгізу дәрежесі: Зерттеулер нәтижесінде голштин тұқымды ірі қара малдарының маститке тұқым қуалайтын резистентілігін ерте бағалау жүйесі құрастырылды, сондай-ақ олардың маститке резистентілігін арттыру үшін жануарлардың генотипін ескере отырып, голштин тұқымды ірі қара малды өсіру жөніндегі ұсыныстар әзірленеді.

Жоба аясында жарияланған жұмыстардың тізімі:

1 Beishova I.S., Belaya A.V., Yuldashbayev Y.A., Chuzhebayeva G.D., Ulyanov V.A., Ulyanova T.V., Kovalchuk A.M., Kuzhebayeva* U.Zh., Namet A.M. Genetic polymorphism of prolactin and nitric oxide synthase in Holstein cattle // Veterinary World. - 2023. - Vol. 16(1). – P.161-167. (Процентиль журнала по CiteScore (Scopus) 2023 – 82-й, Квартиль журнала Web of Science Core Collection - Q2,) https://doi.org/10.14202/vetworld.2023.161-167 Автор корреспонденции

2 Бейшова И.С., Ковальчук А.М., Кужебаева У.Ж., Ульянова Т.В., Ульянов В.А., Гинаятов Н.С., Душаева Л.Ж., Агишева Э.Р. Оптимизация методики постановки ПЦР для определения резистентности к маститу крупного рогатого скота // Научно-практический журнал «Животноводство и ветеринарная медицина». - Горки, 2023. - №1(48). – С. 56-61. https://elc.baa.by/upload/jivotnovodstvo-i-vet/jivotnovodstvo-1-2023-48.pdf

3 Кужебаева У.Ж., Бейшова И.С. Влияние аллелей гена PRL у коров голштинской породы на резистентность к маститу // Научные достижения генетики и биотехнологии в ветеринарной медицине и животноводстве: сборник материалов научно-практической конференции с международным участием. – Екатеринбург: ФГБНУ УрФАНИЦ УрО РАН, 27 апреля 2023 г. - С.105-112. https://uralnivi.ru/images/file/.pdf

4 Кужебаева У.Ж., Бейшова И.С., Ульянова Т.В., Ульянов В.А., Ковальчук А.М., Агишева Э.Р. Бета-лактоглобулин гені бойынша ПТР-ПДРФ әдісімен маститпен ауыратын сиырларды генотиптеу процесін оңтайландыру // Материалы XXIII межд. науч.-практ. конф. «Наука, исследования, образование: тенденции развития», 14 апреля 2023.- дополнение №2 к журналу № 2 (71) «Наука и образование». - Уральск, - 2023 – С. 307-316. https://elib.wkau.kz/wp-content/uploads/2024/04/nauka-i-obrazovanie-№2-2prilozhenie-2023.pdf

5 Агишева Э.Р., Кужебаева У.Ж. Ірі қара малдың мастит ауруына төзімділігі // Сборник материалов Международной научно-практической конференции обучающихся «Путь в науку – 2023!». - Уральск: Западно-Казахстанский аграрно-технический университет имени Жангир хана, 12 апреля 2023 г. - Том 1. – С. 13-17. https://wkau.edu.kz/wp-content/uploads/2023/08/ot-redaktora-29-05-sbornik-2023-stud-konf-tom1-1.pdf

6 Beishova I.S., Belaya E.V., Kuzhebayeva* U.Zh., Ulyanova T.V., Ulyanov V.A., Beishov R.S., Ginayatov N.S., Kovalchuk A.M., Kharzhau A., Sidarova A.Zh. Association of polymorphic variants of prolactin (PRL) and beta-lactoglobuliin (BLG) genes with resistance/susceptibility to mastitis in Holstein cows // Brazilian Journal of Biology. – 2024. – Vol. 84. – P. e284961-1– e284961-9. https://doi.org/10.1590/1519-6984.284961 (Процентиль журнала по CiteScore (Scopus) 2023– 59-й). Автор корреспонденции

7 Кужебаева У.Ж., Бейшова И.С., Белая А.В. Ірі қара малдың маститке төзімділігімен BLG генінің полиморфты нұсқаларының ассоциациясы // Сборник материалов Международной научно-практической конференции «Наука, исследования, образование: тенденции развития», посвященной 125-летию академика К.И. Сатпаева. – Уральск: Западно-Казахстанский аграрно-технический университет имени Жангир хана, 12 апреля 2024 г. - № 2 (75) дополнение к Научно-практическому журналу ЗКАТУ имени Жангир хана «Ғылым және Білім», - 2024. - №1 – С. 135-144. https://wkau.edu.kz/wp-content/uploads/2024/10/sbornik-pps-24.07.2024-4.pdf

8 Кужебаева У.Ж., Бейшова И.С., Белая Е.В. Ветеринарно-гигиенические рекомендации по разведению крупного рогатого скота голштинской породы с учетом генотипа по полиморфному гену PRL для повышения их резистентности к маститу// Рекомендации. – Уральск, 2024. – 18 с. ISBN 978-601-319-522-3

9 Кужебаева У.Ж., Бейшова И.С., Белая Е.В. Ветеринарно-гигиенические рекомендации по разведению крупного рогатого скота голштинской породы с учетом генотипа по полиморфному гену BLG для повышения их резистентности к маститу// Рекомендации. – Уральск, 2024. – 17 с. ISBN978-601-319-523-0

Жоба / бағдарлама тақырыбының атауы: AP23486643 «Топырақты негізгі өңдеу кезінде қалқанды соқалардың тиімділігін артыру».

Өтінім берілген ғылымды дамытудың басым бағытының атауы: 6. Агроөнеркәсіп кешенінің тұрақты дамуы.

Зерттеудің мамандандырылған ғылыми бағытының атауы: 6.8. Агроөнеркәсіп кешенін техникалық қамтамасыз ету және жаңғырту.

Жобаның/бағдарламаның ғылыми жетекшісі: Нуралин Б.Н., техника ғалымдарының докторы, профессор.

Іске асыру кезеңі, оның ұзақтығы айларда: 01.01.2024 - 31.12.2026 жж., ұзақтығы 36 ай.         

Қаржыландырудың жалпы көлемі және жылдар бойынша: 42 730,831 мың тг,

2024 жыл – 15 419,283 мың тг;

2025 жыл – 12 413,303 мың тг;

2026 жыл – 14 898,245 мың тг.

Зерттеу, әзірлеу немесе жобалау нысандары: Тегіс жыртуға арналған айналмалы соқаның параметрлерін әзірлеу және негіздеу зерттеудің негізгі объектісі болып табылады.

Жобаның / бағдарламаның мақсаты: Қазақстанның қазіргі жағдайында топырақты өңдеудің тиімділігін арттыру мақсатында тегіс жыртуға арналған айналмалы соқаның жобалық параметрлері мен жұмыс режимдерін әзірлеу және негіздеу.

Жобаның / бағдарламаның міндеттері:

1. Негізгі өңдеу кезінде тегіс жыртудың экономикалық тиімділігін негіздеу;

2. Тегіс жер жырту үшін айналмалы соқаның жұмысының технологиялық схемасын негіздеу;

3. Айналмалы соқаның қаңқасы мен жұмыс бөліктерінің конструкциясын әзірлеу;

4. Айналмалы соқаның жобалық параметрлері мен жұмыс режимдерінің топырақ өңдеу сапасына әсерін зерттеу;

5. Соқаның жұмыс режимдерінің агрегаттың жұмыс өнімділігіне әсерін зерттеу;

6. Симметриялық алмас пішінді қалыптау тақталарымен жабдықталған айналмалы жұмыс органдары бар айналмалы соқаның тәжірибелік үлгісін жасау;

7. Топырақты негізгі өңдеу кезінде сериялық және айналмалы соқалардың жұмысын салыстырмалы тәжірибелік сынау;

8. Айналмалы соқаның тиімділігін экономикалық бағалау;

9. Тегіс жыртуға арналған жаңа айналмалы соқаны өндіру және енгізу құнын талдау;

10. Тегіс жыртуға арналған симметриялы ромб тәрізді қалқаны бар айналмалы соқа өндірісін одан әрі коммерцияландыру үшін техникалық құжаттаманы дайындау.

Алынған нәтижелер мен жаңалығы: Алынған нәтижелер топырақ өңдеу машиналарының теориясы мен конструкциясын зерттеудің теориялық және практикалық аспектілерін кеңейтуге мүмкіндік береді.

Күтілетін нәтижелердің ауқымы және мақсатты тұтынушылары. Ауыл шаруашылығына машинажасаумен айналысатын барлық адамдар мен ұйымдар бұл зерттеулерге қызығушылық танытады, соның ішінде ғалымдар, аспиранттар, докторанттар мен оқытушылар.

Күтілетін нәтижелердің негізгі ғылыми бағыт пен ғылым мен техниканың сабақтас салаларының дамуына әсері. Қазіргі уақытта топырақ өңдейтін техниканың жоқтығынан тегіс жыртуға жеткіліксіз көңіл бөлінуде. Алынған нәтижелер ауыл шаруашылығы және ауыл шаруашылығы механикасы бойынша ғылыми ұстанымды толықтырады.

Қолдану және алынған ғылыми нәтижелерді коммерцияландыру мүмкіндігі. Бұл зерттеуді жүргізу тегіс жыртудың тиімділігіне жауап беріп қана қоймай, топырақ өңдейтін машиналарды жасау бойынша ғылыми ұсыныстар жасауға мүмкіндік береді және одан әрі зерттеуге серпін береді.

Жоба нәтижелерінің негіздемесі бар әлеуметтік, экономикалық, экологиялық, ғылыми-техникалық, мультипликативті және (немесе) өзге де әсері. Бұл жобаны жүзеге асырудың ұлттық экономикалық маңызы зор, ол соқалар бойынша ғылыми-практикалық және теориялық базаны айтарлықтай байытады, осы саладағы басқа жобаларды дамытуға серпін береді және жас ғалымдар мен мамандардың айналмалы соқаларды жобалау саласындағы жұмысын ынталандырады.

Күтілетін нәтижелер. Жүргізілген жұмыстардың нәтижесінде келесі нәтижелер алынады:

● соқаның рамасының және айналмалы механизмінің конструкциясын әзірлеу; және айналмалы соқаның рационалды параметрлерін анықтау;

● далалық тақтайшалары бар және симметриялы бұрылмалы ромб тәрізді қалқанның, тіректің конструкциясын жобалау;

● агротехникалық талаптарға сай біркелкі жырту үшін айналмалы соқаның рационалды параметрлері мен жұмыс режимдерін ең аз энергия шығынымен таңдау;

● негізгі топырақ өңдеу кезінде тегіс жыртуды кейіннен коммерцияландыру үшін симметриялы ромб тәрізді қалқаны бар айналмалы соқаның тәжірибелік үлгісіне техникалық шарттарды, ғылыми-техникалық және конструкторлық құжаттаманы әзірлеу;

● тегіс жыртудың топырақты өңдеу сапасына, агрегаттың өнімділігін арттыруға және меншікті энергия шығынын азайтуға әсерін зерттеу;

● айналмалы соқамен тегіс жыртудың тиімділігін талдауды зерттеу;

● ауыл шаруашылығына және ауылшаруашылығы машинажасау саласына айналмалы соқаның тәжірибелік үлгісін енгізу;

● Қазақстан Республикасының Ұлттық зияткерлік меншік институтында патентті тіркеу.

Енгізу дәрежесі: _____________________________________________________

Жоба аясында жарияланған жұмыстардың тізімі: (doi, ISBN нұсқауымен)

1. _____________________________________________________________________
2. _____________________________________________________________________
3. _____________________________________________________________________

Жоба / бағдарлама тақырыбының атауы: Бизнес-процестердің тұтынушылардың өзгермелі талаптарына және әлемдік (жаһандық) экономикалық коньюнктураға бейімделуін ескере отырып, агроөнеркәсіптік кәсіпорындардың цифрлық трансформация модельдер кешенін әзірлеу 

Өтінім берілген ғылымды дамытудың басым бағытының атауы: Агроөнеркәсіптік кешенді тұрақты дамыту

Зерттеудің мамандандырылған ғылыми бағытының атауы: АӨК жүйесіндегі Биоинформатика және цифрландыру

Жобаның/бағдарламаның ғылыми жетекшісі: Э. А. Рустенова, э. ғ. к., доцент

Іске асыру кезеңі, оның ұзақтығы айларда. 09.09.2024 - 31.12.0026 жж., ұзақтығы 28 ай.         

Қаржыландырудың жалпы көлемі және жылдар бойынша: 79 141 093,25 мың тг,

2024 жыл – 29 635 590,25 мың тг;

2025 жыл – 26 017 027 мың тг;

2026 жыл – 23 488 476 мың тг.

Зерттеу, әзірлеу немесе жобалау нысандары: Қазақстанның агроөнеркәсіптік кәсіпорындарын цифрлық трансформациялау

Жобаның / бағдарламаның мақсаты: Тұтынушылардың, реттеушілердің және экономикалық конъюктура талаптарына бейімделген басқару шешімдерін қабылдау негізінде Қазақстандағы агроөнеркәсіптік кәсіпорынды цифрлық трансформациялау үдерісінің теориялық және әдістемелік негіздемесін әзірлеу.

Жобаның / бағдарламаның міндеттері:

1. Жаңа ақпаратты меңгеру және өңдеу мүмкіндігі бар агроөнеркәсіптік кәсіпорындар қызметінің өзгермелі жағдайларына бейімдеуге байланысты басқарушылық шешімдер негізінде Қазақстандағы агроөнеркәсіптік кәсіпорындардың цифрлық трансформациясының әлеуетін бағалау және ықтимал бағыттарын тұжырымдау.

2. Цифрлық технологиялар мен инновацияларды пайдалана отырып, агроөнеркәсіптік кәсіпорындарда және оның агроөнеркәсіптік кластердегі серіктестерінде цифрлық трансформация бойынша ағымдағы және негізгі бизнес-процестерді және сәйкес басқару шешімдерін анықтауды талдау.

3. Ауыл шаруашылығын цифрлық трансформациялау саласындағы озық тәжірибе мен әлемдік тәжірибені зерттелген ғылыми көзқарастар негізінде агроөнеркәсіптік кәсіпорындарды цифрлық трансформациялау процесін басқару стандарттары мен рәсімдерін әзірлеу.

4. Ауыл шаруашылығы кластері кәсіпорындарының әрбір технологиялық тобына (өндірістік, логистикалық, әкімшілік және т.б.) Т.Сааты әдістемесі бойынша желілерді талдау әдісіне негізделген цифрлық трансформация модельдерін әзірлеу.

5. «КТК-888» ЖШС базасында ауыл шаруашылығы кәсіпорнының басқару шешімдерін қабылдауының жаңа моделін пилоттық енгізу арқылы цифрлық трансформацияның жалпыланған моделін әзірлеу және оны ауыл шаруашылығы кәсіпорнында тестілеу.

6. Агроөнеркәсіптік кәсіпорындарда цифрлық трансформацияға ұсынылған тәсілді енгізуден экономикалық тиімділікті және мемлекеттік субсидиялар көлемін негіздеу.

Күтілетін нәтижелер:

Енгізу дәрежесі:

Қойылған міндеттерді жүзеге асыру нәтижесінде мал шаруашылығы саласындағы агроөнеркәсіптік кәсіпорын мысалында агроөнеркәсіптік кешеннің цифрлық трансформациясын жүйелі және кешенді талдауды білдіретін құнды ғылыми нәтижелер алынады деп күтілуде.

Қойылған міндеттерді орындау негізінде келесі нәтижелер күтілуде:

1. Ағымдағы жағдайды талдауды, әлеуетті мүмкіндіктер мен кедергілерді анықтауды, сондай-ақ цифрландырудың стратегиялық бағыттарын әзірлеуді қамтитын Қазақстанның агроөнеркәсіптік кәсіпорындары үшін цифрлық трансформация әлеуетін кешенді бағалау әзірленетін болады.

2. Цифрлық трансформацияға қажетті негізгі бизнес-процестердің және басқару шешімдерінің егжей-тегжейлі талдауы орындалады. Цифрлық технологиялар мен инновацияларды енгізудің негізгі бағыттары белгіленеді.

3. Цифрлық технологияларды енгізу және бейімдеу бойынша ұсыныстарды қоса алғанда, ғылыми көзқарастарды және әлемдік озық тәжірибелерді зерттеуге негізделген цифрлық трансформация процесін басқару үшін стандарттар мен рәсімдер әзірленетін болады.

4. Т. Саати әдіснамасы бойынша желілерді талдау әдісін пайдалана отырып, агрокластер кәсіпорындарының әрбір процестік тобы үшін цифрлық трансформация модельдері құрылатын болады. Модельдер өндірістік, логистикалық және әкімшілік процестерді қамтиды.

5. Цифрлық трансформацияның жалпылама моделі әзірленеді және «КТК-888» ЖШС базасында сәтті сынақтан өткізіледі. Модель цифрлық технологияларға бейімделген басқарушылық шешімдер қабылдаудың жаңа жүйесін қамтиды.

6. Экономикалық тиімділіктің негіздемесі дайындалады және мал шаруашылығының цифрлық трансформацияны ынталандыру үшін мемлекеттік субсидиялау мөлшері бойынша ұсыныстар беріледі.

7. Social Science Citation Index, Arts and Humanities Citation Index және (немесе) Web of Science базасы индекстелінетін және (немесе) Scopus базасында CiteScore бойынша кемінде 35 (отыз бес) процентильден төмен емес пайыздық көрсеткіші бар рецензияланған ғылыми басылымда екі ғылыми мақала немесе шолу дайындалады және жарияланады.. Сонымен қатар, Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігінің Ғылым және жоғары білім саласындағы сапаны қамтамасыз ету комитеті ұсынған отандық басылымдарда 5 мақала жарияланады.

8. Зерттеу нәтижелері бойынша орыс тілінде монография дайындау жоспарлануда.

9. Зерттеу нәтижелері халықаралық конференциялар мен ғылыми-әдістемелік семинарларға қатысу арқылы әлеуетті пайдаланушылар, ғылыми қоғамдастық және қалың жұртшылық арасында таратылатын болады. Сондай-ақ, Ауыл шаруашылығы министрлігіне, Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігіне ұсынымдар әзірлену күтілуде.

10. Күтілетін ғылыми және әлеуметтік-экономикалық нәтиже. Қазіргі уақытта цифрлық трансформация мәселелерінің заманауи жағдайында агроөнеркәсіптік сектордың бизнес-модельдерін қалыптастыру мәселелерін толыққанды кешенді зерттеуге арналған жұмыстар іс жүзінде жоқ екенін мойындауымыз керек. Жоспарланған барлық ғылыми нәтижелер жаңа, бұрын жүргізілген зерттеулердің елеусіз түрлендірулеріне жатпайды, негізгі әлемдік тенденцияларға сәйкес келеді және маңызды ғылыми және әлеуметтік-экономикалық мәнге ие болады. Оларды агроөнеркәсіптік сектордың тұрақты даму, цифрландыру және бәсекеге қабілеттілігін арттыру бойынша стратегиялық және бағдарламалық құжаттарды, агроөнеркәсіптік компанияларды дамыту жобаларын әзірлеуде пайдалануға болады.

11. Алынған ғылыми нәтижелердің қолданылуы және/немесе коммерциялануы. Зерттеу нәтижелері Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешенін (АӨК) дамыту

Жоба аясында жарияланған жұмыстардың тізімі:

Жоба / бағдарлама тақырыбының атауы: АР23487474 «Тыңайтқыштарды енгізудің автоматтандырылған жүйесі бар бақша және орман дақылдарына арналған әмбебеап отырғызу кешенін әзірлеу».

Өтінім берілген ғылымды дамытудың басым бағытының атауы: «Агроөнеркәсіптік кешенді тұрақты дамыту»

Зерттеудің мамандандырылған ғылыми бағытының атауы: Агроөнеркәсіп кешенін техникалық қамтамасыз ету және жаңғырту.

Жобаның/бағдарламаның ғылыми жетекшісі: Сарсенов Амангельды Естаевич, PhD, доцент м.а..

Іске асыру кезеңі, оның ұзақтығы айларда. 01..01.2024 - 30.12.2026 жж., ұзақтығы 36 ай.         

Қаржыландырудың жалпы көлемі және жылдар бойынша: 120000, 000 мың тг,

2024 жыл –34 000, 000 мың тг;

0000 жыл – 43,000, 000 мың тг;

0000 жыл – 43,000, 000 мың тг.

Зерттеу, әзірлеу немесе жобалау нысандары: Орман және жеміс дақылдарының көшеттерін отырғызудың технологиялық процесі.

Жобаның / бағдарламаның мақсаты: Қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді перспективада көшеттерді қоректік заттармен қамтамасыз ету үшін автоматтандырылған басқару жүйесі бар әмбебап отырғызу кешенін әзірлеу есебінен орман және жеміс дақылдарының көшеттерін отырғызу технологиясын жетілдіру

Жобаның / бағдарламаның міндеттері:

1. Әмбебап отырғызу кешенінің технологиялық процесін әзірлеу.

2. Көшеттерге отырғызу орнын (траншея) құру үшін әмбебап белсенді жұмыс органының параметрлерін әзірлеу және негіздеу.

3. Жұмыс органының параметрлерін оңтайландыру үшін әмбебап белсенді жұмыс органының үш өлшемді моделінің жұмысын виртуалды модельдеу зерттеу шығындарын азайтады.

4. Әмбебап белсенді жұмыс органының эксперименттік моделін құру және далалық сынау.

5. Органикалық және минералды тыңайтқыштарды таратушы параметрлерін әзірлеу және негіздеу.

6. Органикалық және минералды тыңайтқыштарды таратқышты әмбебап отырғызу кешенінің базасына интеграциялау.

7. Әмбебап отырғызу кешенінің жинақтау.

8. Іске қосу-реттеу жұмыстарын жүргізу.

9. Әмбебап отырғызу кешеніне далалық сынақтар жүргізу.

10. Көшеттерді отырғызу сапасы мен құтаю деңгейін зерттеу.

11. Әзірленген техникалық құралдың экономикалық тиімділігін бағалау.

12. Көшеттердің тамыр жүйесін қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді қоректендіру үшін тыңайтқыштарды енгізудің автоматтандырылған жүйесі бар бау-бақша және орман дақылдарына арналған әмбебап отырғызу кешенінің өндірісін коммерцияландыру үшін техникалық құжаттаманы дайындау.

Алынған нәтижелер мен жаңалығы: (200 сөзден артық емес) Әзірленген әмбебап отырғызу кешені әртүрлі сорттар мен көшеттердің түрлері үшін қажетті отырғызу орнын құруға, олардың тамыр жүйесі орналасқан жерге тыңайтқыштардың қажетті мөлшерін мөлшермен беруге мүмкіндік береді. Минералды тыңайтқыштар көшеттердің құтаюына және белсендірілуіне ықпал етеді, ал Органикалық тыңайтқыштар өсу мен жеміс беру процесінде пайдалы заттардың болуын қамтамасыз етеді (көшеттерді қысқа және ұзақ мерзімді тамақтандыру). Тыңайтқыштарды енгізудің автоматтандырылған жүйесі бар бау-бақша және орман дақылдарының әмбебап отырғызу кешенін құру кезінде алынған жаңа білім мен әзірленген ғылыми-әдістемелік негіздер аграрлық ғылымды одан әрі дамыту үшін пайдаланылатын болады, сондай-ақ Қазақстан Республикасында ауыл шаруашылығы машиналарын жасау мен ауыл шаруашылығы өндірісін дамыту үшін ынталандыратын болады.

Күтілетін нәтижелер:

1. Әмбебап отырғызу кешенінің жұмысының технологиялық процесінің.

2. Отырғызу орындарын құру үшін әмбебап жұмыс органының оңтайлы параметрлері.

3. Әмбебап жұмыс органының үш өлшемді моделін виртуалды модельдеу нәтижелері.

4. Бірінші модульдің эксперименттік моделі- көшет отырғызу үшін траншея құру механизмі.

5. Органикалық және минералды тыңайтқыштарды таратудың оңтайлы параметрлері.

6. Екінші модульдің эксперименттік моделі - органикалық және минералды тыңайтқыштарды орналастыруға арналған қондырғы.

7. Сынақ жүргізуге дайын әмбебап отырғызу кешені.

8. Әмбебап отырғызу  кешенінің тәжірибелік-далалық сынақтарының нәтижелері. 9. Әмбебап отырғызу кешенінің тәжірибелік үлгісіне техникалық құжаттама.

10. Ауыл шаруашылығы мен ауыл машина жасауына әмбебап отырғызу кешенінің тәжірибелік үлгісін енгізу.

11. Қазақстан Республикасының Ұлттық зияткерлік меншік институтында өнертабысқа кемінде 1 патентті тіркеу (ол бойынша оң шешімді қоса алғанда).

12. Science Citation Index expanded Web of Science базасында индекстелетін және (немесе) Scopus базасында CiteScore бойынша кемінде 65 процентилі бар рецензияланатын ғылыми басылымдарда бір ғылыми мақаланы жариялау.

13. Жобаны орындау PhD докторын дайындауға мүмкіндік береді .

Енгізу дәрежесі: _____________________________________________________

Жоба аясында жарияланған жұмыстардың тізімі: (doi, ISBN нұсқауымен)

1. _____________________________________________________________________
2. _____________________________________________________________________
3. _____________________________________________________________________

Жоба / бағдарлама тақырыбының атауы: AP26199343 Батыс Қазақстан облысындағы ІҚМ инфекциялық этиканың респираторлық аурулары бойынша эпизоотиялық мониторинг және пастереллезге қарсы гипериммунды сиворотка әзірлеу

Өтінім берілетін ғылымды дамытудың басым бағытының атауы. Агроөнеркәсіптік кешенді тұрақты дамыту

Зерттеудің мамандандырылған ғылыми бағытының атауы:

1. Ветеринария

Жобаның/бағдарламаның ғылыми жетекшісі: Таубаев Өтеген Байғалиұлы, ветеринария ғылымдарының докторы, профессор.

Іске асыру кезеңі, оның ұзақтығы айларда. 01.01.2025 – 31.12. 2027 ж. 36 ай.         

Қаржыландырудың жалпы көлемі және Жылдар бойынша: 115166789 тг,

2025 ж-38226980 теңге,

2026 ж-39590849 теңге,

2027 ж-37348960 теңге.

Зерттеу, әзірлеу немесе жобалау объектілері: ауылшаруашылық жануарлары, зертханалық жануарлар, анықтамалық штамдар және т. б.

Жобаның / бағдарламаның мақсаты: Батыс Қазақстан облысында ірі қара малдың жұқпалы этиологиясының респираторлық аурулары бойынша эпизоотиялық ахуалды мониторингтеу жүйесін әзірлеу және пастереллезге қарсы гипериммунды сарысуды жасау.

Жобаның / бағдарламаның міндеттері:

1) Батыс Қазақстан облысындағы жануарлардың бактериялық инфекциялық аурулары бойынша эпизоотиялық жағдайларды зерделеу, аурушаңдықты ретроспективті-статистикалық талдау, жануарлардың бактериялық этиологиясының (ІҚМ) инфекциялық ауруларының нозологиялық бейіні және алынған деректерді талдау.

2) бактериялық аурулар қоздырғыштарының таксономиялық жағдайын айқындауға, жетекші этиологиялық агенттерді, олардың көпжылдық аспектідегі сандық және сапалық спектрін анықтауға және жануарлардың бактериоздарымен (ІҚМ) сырқаттанушылық деңгейін, олардың көп жылдық динамикасы мен өсу қарқынын белгілеуге; эпизоотиялық жағдайдың шиеленісін эпизоотиялық индекс бойынша бағалауға міндетті.

3) пастереллезге қарсы гипериммунды Сарысуға НТҚ әзірлеу, оны ветеринариялық практикаға енгізу

4)жұқпалы аурулардың таралуын алдын алу мен бақылаудың қолданыстағы ветеринариялық және санитариялық шараларының тиімділігін бағалау.

5) респираторлық инфекциялардың таралуын болдырмау үшін профилактикалық және емдеу іс-шараларын уақтылы қолдану жөнінде ұсынымдар әзірлеу.

Алынған нәтижелер мен жаңалық: (200 сөзден аспайды)

1) Ірі қара мал төлінің (ІҚМ) респираторлық аурулары бүкіл әлемде өткір проблема болып табылады.

2) аса қауіпті инфекциялар бойынша Қазақстан Республикасы аумағының тұрақты әл-ауқатын құру және биологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету әлеуметтік-экономикалық жағдайды жақсарту және ұлттық қауіпсіздікті нығайту үшін маңызды міндет болып табылады.

3) елдің азық-түлік және биологиялық қауіпсіздігі саласындағы қазіргі заманғы басымдықтардың ішінде адам мен жануарлардың жұқпалы ауруларына ерекше орын беріледі.

Күтілетін нәтижелер: аурушаңдыққа ретроспективті-статистикалық талдау жүргізіледі, эпизоотиялық жағдай, Батыс Қазақстан облысы облысының инфекциялық этиологиясы ірі қара малдың респираторлық ауруларының нозологиялық бейіні зерделенеді 

Аралық есеп дайындалады және тапсырылады. КОКСНВО ұсынған ғылыми басылымда бір мақала жарияланады.  Бөлінген штаммдар негізінде гипериммунды сарысуды жасау бойынша зертханалық сынақтар және ерекшелік пен тиімділікті сынау жүргізілетін болады

Пастереллездің өршуі тіркелген Батыс Қазақстан облысының шаруашылықтарында далалық жағдайларда сынақтар жүргізілетін болады

Аралық есеп дайындалады және тапсырылады.  КОКСНВО ұсынған ғылыми басылымда бір мақала және science Citation Index Expanded индекстелетін және web of Science базасында импакт-фактор бойынша 2 (екінші) квартильге кіретін және (немесе) Scopus базасында кемінде 65 (алпыс бес)CiteScore бойынша процентилі бар рецензияланатын ғылыми басылымдарда 1 мақала жарияланады

Далалық сынақтардың нәтижелері негізінде дозалар мен қолдану схемаларын оңтайландыру жүргізіледі.

Енгізу дәрежесі: жоба нәтижелерінің ғылыми-техникалық әсері өндірісте кеңінен қолданылатын тиімді препаратты құру, экономиканың ғылыми-техникалық білімі мен технологиялық салаларын дамыту болып табылады

Жоба аясында жарияланған жұмыстардың тізімі: (doi, ISBN көрсетілген)

1.         _____________________________________________________________________

2.         _____________________________________________________________________

3.         _____________________________________________________________________

Жоба / бағдарлама тақырыбының атауы: AP19680057 «Қайта секвенирлеу және транскриптомдық талдау әдісімен қазақтың ақбас тұқымды ірі қара малының шаруашылыққа пайдалы белгілерін және генофондының сипаттамасын зерттеу».

Өтінім берілген ғылымды дамытудың басым бағытының атауы: 6. Өмір және денсаулық туралы ғылым

Зерттеудің мамандандырылған ғылыми бағытының атауы: 6.2 ауыл шаруашылығындағы өсімдік сорттары мен жануарлар тұқымдарының өнімділігі мен төзімділігін арттыруға арналған инновациялық биологиялық зерттеулер

Жобаның/бағдарламаның ғылыми жетекшісі: Ульянова Т.В., PhD

Іске асыру кезеңі, оның ұзақтығы айларда. 01.02.2023 – 31.12.2025 жж., ұзақтығы 35 ай.

Қаржыландырудың жалпы көлемі және жылдар бойынша: 99 350,0 мың тг,

2023 жыл – 27 750,0 мың тг;

2024 жыл – 35 800,0 мың тг;

2025 жыл – 35 800,0 мың тг.

Зерттеу, әзірлеу немесе жобалау нысандары: Қазақтың ақбас тұқымды ірі қара малы

Жобаның / бағдарламаның мақсаты: Қазақстан Республикасында өсірілетін қазақтың ақбас тұқымды ірі қара малын қайта секвенирлеу және транскриптомдық талдау жүргізу, генофондтың сипаттамасы, шаруашылыққа пайдалы белгілермен байланыстырылған нақты генетикалық нұсқаларды анықтау.

Жобаның / бағдарламаның міндеттері:

1. Қазақтың ақбас тұқымының іріктемесін іріктеу және сипаттау және биологиялық материалды іріктеу;

2. Перспективті тұлғалардың толық геномдық қайта секвенерлеу және биоинформатика деректерін өңдеу;

3. Қазақтың ақбас тұқымының басқа тұқымдармен геномындағы гетерозиготалық көрсеткішін талдау;

4. Қазақтың ақбас тұқымының SNP полиморфизмдерін, INDEL полиморфизмдерін, CNV индексін және геномындағы құрылымдық вариацияларды анықтау;

5. Экономикалық пайдалы белгілерге жауап беретін геномның ақпараттық нұсқаларын анықтау;

6. Қазақтың ақбас тұқымының ақпараттық полиморфизмдерін анықтау және вариацияларының генетикалық базасын құру;

7. Қазақтың ақбас тұқымындағы ақпараттық miRNA профильдерін анықтау;

8. Қазақтың ақбас тұқымды ірі қара малының генофонды жағдайын бағалау, генетикалық әртүрлілігін сақтау және жақсарту бойынша ғылыми негізделген әдістемелік ұсыныстар әзірлеу.

Алынған нәтижелер мен жаңалығы: (200 сөзден артық емес)

15 бұқадан тұратын қазақтың ақбас тұқымды ірі қара малының эксперименттік тобы (Батыс Қазақстан облысы, Бөкей ордасы ауданы, Бөрлі ауылы) құрылып, оның биоматериалы іріктелді. Жалпы алғанда, 903459044 оқылым алынып, оның 895309555-сі сапа бақылауының критерийлеріне сәйкес референстік геномға сәтті карталанды. Зерттеу нәтижесінде қазақтың ақбас тұқымының күтілетін және бақыланатын гетерозиготалығы 0,402 және 0,398 құрағаны анықталды. Қазақтың ақбас ірі қара мал тұқымының геномында ұзындығы 1-ден 61 жұп нуклеотидке дейін өзгеріп тұратын қойылымдар мен делециялар (INDEL) анықталды. Зерттеу нәтижесінде 21707 нұсқа сипатталып, оның ішінде 9935-і (45.8%) жаңа болып шықты, ал 11772-сі (54.2%) бұрыннан белгілі нұсқаларға сәйкес келді. Анықталған нұсқалардың көпшілігі (55%) гендердің интрондық аймақтарында орналасқан, бұл көптеген организмдерге тән болып келеді. Гендердің кодтайтын аймақтарында орналасқан нұсқалардың ішінде 55%-ын ақуыз құрылымы мен қызметін өзгерте алатын missense-мутациялар, ал 41%-ын аминқышқылдық тізбекке әсер етпейтін синонимдік алмастырулар құрады.

Күтілетін нәтижелер: Геномда қазақтың ақбас тұқымының шаруашылыққа пайдалы белгілерін қалыптастыруға қатысатын полиморфизмдер мен гендер сәйкестендіріледі, селекцияда нақты генетикалық нұсқалар табылып, пайдалануға ұсынылады. Қазақтың ақбас тұқымынан miRNA транскрипциясының бірегей сұлбасы анықталатын болады. Жұмыстың соңында, генетикалық әлеуетті бағалау, сондай-ақ қазақтың ақбас тұқымының генетикалық ресурстарын сақтау және жетілдіру бойынша ұсыныстар әзірленетін болады.

Енгізу дәрежесі: Зерттеу нәтижелері Қазақстан Республикасы ауқымында әлеуметтік-экономикалық даму мақсатында генетикалық ресурстарды сақтау және жетілдіру, етті ірі қара мал шаруашылығындағы селекциялық процесті тиімді басқару және өсіру бағдарламаларын әзірлеуде негіз болады.

Жоба аясында жарияланған жұмыстардың тізімі: (doi, ISBN нұсқауымен)

1 Ульянова Т.В., Бейшова И.С., Шәмшідін Ә.С, Ковальчук А.М., Кулбаев Р.М, Бейшов Р.С. Ресеквенирование полного генома крупного рогатого скота казахской белоголовой породы / Научно-практический журнал ЗКАТУ имени Жангир хана «Ғылым және Білім». - 2024. - №3-2 (76). - С.130-140. https://doi.org/10.52578/2305-9397-2024-3-2-130-140.

Жоба тақырыбының атауы: AP23488151 «Мускус үйректерінің етін және инкубациялық жұмыртқаларын өндірудің прогрессивті ресурс үнемдеуші технологиялары».

Өтінім берілген ғылымды дамытудың басым бағытының атауы:

6 «Агроөнеркәсіптік кешенді тұрақты дамыту және ауыл шаруашылығы өнімдерінің қауіпсіздігі».

Зерттеудің мамандандырылған ғылыми бағытының атауы: 5. «Мал шаруашылығын қарқынды дамыту».

Жобаның/бағдарламаның ғылыми жетекшісі: Шәмшідін Әлжан Смайылұлы, ауыл шаруашылығы ғылымдарының кандидаты.

Іске асыру кезеңі, оның ұзақтығы айларда: 03.01.2024 г. – 31.12.2026 жж., ұзақтығы 36 ай.         

Қаржыландырудың жалпы көлемі және жылдар бойынша: 120 000 000 тг.

2024 г. – 34000 000 тг;

2025 г. – 43000 000 тг;

2026 г. – 43000 000 тг.

Зерттеу, әзірлеу немесе жобалау нысандары: Жұмысты орындау үшін бастапқы материал мускус үйректері және алынған мулард (ағылш. mulard, moulard; ағылшын тілінен алынған. «muscovy duck», «мускусты үйрек» және ағылш. «mallard», «маллард»), яғни мускус үйректерінің пекин ақ тұқымдарының үй үйректерімен шағылыстыру арқылы алынған түраралық гибриді алынады.

Жобаның мақсаты: Жобаның мақсаты Батыс Қазақстан облысының мускус үйректерінің ет және инкубациялық жұмыртқаларын өндірудің прогрессивті ресурс үнемдейтін технологияларын әзірлеу болып табылады.

Жобаның міндеттері:

Қол жеткізу үшін дәйекті орындауды талап ететін төмендегі және өзара байланысты міндеттерді шешу жолымен ғылыми-эксперименттік зерттеулер жүргізілетін болады:

1. Батыс өңіріндегі суда жүзетін құстардың негізгі  жем-шөп базасын және оның химиялық құрамын зерделеу;

2. Жас мускус үйректерінің эксперименттік топтарын құру;

3. Мускус үйректерінің жемшөп қоспасының рецептурасын жасау;

4. Мускус үйректері мен мулардтардың өсуі мен дамуын, сақталуын, өнімділік көрсеткіштерін зерттеу;

5. Мускус үйректерінің экономикалық пайдалы, өнімді және репродуктивті қасиеттерін зерттеу;

6.  Инкубацияға жұмыртқа салу, мускус үйректерінің жұмыртқаларын биологиялық бақылау мен шығаруды зерттеу;

7.  Алынған жас жануарлардың негізгі зоотехникалық көрсеткіштерін зерттеу;

8.  Мускус үйрегі мен Пекин ақ аналығынан мулард алу;

9. Жас мускус үйректері мен мулардтардың эксперименттік топтарын құру және эксперименттік топтар үшін теңдестірілген рацион құру;

10. Жас мускус үйректері мен мулардтардың эксперименттік топтарын құру эксперименттік топтар үшін теңдестірілген диеталар құру;

11. Мускус үйректері мен мулардтардың жас жануарларының ет өнімділігі мен сою көрсеткіштерін зерттеу;

12. Органолептикалық бағалау жүргізу және мускус үйректері мен мулард етінің морфологиялық, химиялық құрамын зерттеу;

13. Мускус үйректерінің экономикалық пайдалы, өнімді және репродуктивті қасиеттерін зерттеу;

Алынған нәтижелер мен жаңалығы:

Жұмыстың ғылыми жаңалығы. Батыс Қазақстан облысында алғаш рет суда жүзетін құстардың еті мен инкубациялық жұмыртқаларын өндірудің прогрессивті ресурс үнемдейтін технологиялары әзірленетін болады. Мулардтар алу, құстардың өнімді, шаруашылыққа пайдалы, көбею, сою қасиеттерін зерттеу және мускус үйректерінің жұмыртқаларын инкубациялау бойынша зерттеулер жүргізілетін болады.

Жобаның практикалықмаңыздылығымускус үйректерінің еті мен инкубациялық жұмыртқаларын өндірудің дамыған прогрессивті ресурс үнемдейтін технологиялары өндіріске ет өнімділігін арттырудың қосымша резервтерін және инкубациялық жұмыртқаларды өндірудің тиімділігін ұсынуға мүмкіндік береді, атап айтқанда, мускус үйректерін өндірудің жоғары тиімділігін қамтамасыз етеді және құс шаруашылығы саласының тиімділігін, бәсекеге қабілеттілігін және өнімділігін айтарлықтай арттырады.

Күтілетін нәтижелер:

Батыс өңіріндегі суда жүзетін құстардың негізгі жемшөп түрлерінің азықтық базасы мен химиялық құрамы зерттелетін болады. Микроклиматтық параметрлерді бақылау микроклимат параметрлерін бақылауға арналған автоматты құрылғымен жүргізіледі;

Жас мускус үйректерінің эксперименттік топтары құрылады;

Мускус үйректеріне арналған жем қоспаларының формулалары әзірленеді;

Мускус үйректерінің өсуі мен дамуы, сақталуы, өнімділік көрсеткіштері зерттелетін болады;

Мускус үйректерінің экономикалық пайдалы, өнімді және репродуктивті қасиеттері зерттеледі;

Инкубацияға жұмыртқа салынады, овоскоптың көмегімен биологиялық бақылау жүргізіледі және мускус үйректерінің жұмыртқаларының шығарылуы зерттеледі. Қабықтың салмағын, беріктігін, сарысы индексін, қабықтың қалыңдығын зерттеу үшін жұмыртқа сапасының детекторы сатып алынады.

Алынған төлдің негізгі зоотехникалық көрсеткіштері зерделенетін болады;

Мулардтар мускус үйрек және Пекин ақ аналығынан алынады;

Мускус үйректері мен мулардтардың жас жануарларының эксперименттік топтары құрылады және Старт, Рост, Финиш және биоқоспалары сияқты әртүрлі құрама жем қосумен теңдестірілген диеталар жасалады;

Мускус үйректері мен мулардтардың өсуі мен дамуы, сақталуы, өнімділік көрсеткіштері зерттелетін болады;

Мускус үйректері мен мулардтардың жас жануарларының ет өнімділігі мен сою көрсеткіштері зерттеледі. Талдау үшін инфрақызыл анализатор сатып алынады;

Органолептикалық бағалау жүргізіледі және мускус үйректері мен мулард етінің морфологиялық, химиялық құрамы зерттеледі;

Зерттеу нәтижелерінің экономикалық тиімділігі есептелетін болады.

Web of Science базасының Science Citation Index Expanded индекстелетін және (немесе) Scopus базасында Citescore бойынша кемінде 50 (елу) процентилі бар рецензияланатын ғылыми басылымдарда кемінде 2 (екі) мақала, ғылыми қызметтің негізгі нәтижелерін жариялауға арналған Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Білім және ғылым саласындағы бақылау комитеті басылымдарының тізбесіне ұсынған рецензияланатын шетелдік немесе отандық басылымда кемінде 1 (бір) мақала немесе шолу жарияланатын болады.

Осы жобаның міндеттері Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы және азық-түлік қауіпсіздігі саласындағы стратегиялық міндеттеріне тікелей сәйкес келеді. Құс шаруашылығы өнімдерін өндірудің сапасы мен тиімділігін жақсарту құс шаруашылығын дамытуға ықпал етеді және Қазақстанның ұлттық нарығын азық-түлікпен қамтамасыз ету жөніндегі елдің стратегиялық жоспарларын қолдайды.

1 (бір) монография шығару жоспарлануда. Монография түпнұсқа ғылыми жұмысты ұсынады және жоба шеңберінде өз зерттеулерінің нәтижелерін жалпылауға негізделген.

Жобаны іске асыру шеңберінде мынадай ғылыми-техникалық, конструкторлық құжаттамалар алынатын болады:

- 1 (бір) әдістемелік ұсыныс әзірленетін болады.

Зерттеу нәтижелері бойынша өндіріске енгізілетін болады және қол жеткізілген экономикалық тиімділікті көрсете отырып, 1 (бір) енгізу актісімен және енгізу жөніндегі ұсыныммен расталатын болады.

Енгізу дәрежесі:

Осы жобаның зерттеу нәтижелері Қазақстанның әртүрлі өңірлеріндегі ірі және шағын фермерлік, шаруа қожалықтарында, жеке қосалқы шаруашылықтарда және жеке аулаларда пайдаланылуы мүмкін.

Нәтижелер жоғары сапалы ет пен инкубациялық жұмыртқаға деген әлеуметтік сұранысты қанағаттандырады, азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етеді және тамақ өнеркәсібін қолдайды. Бағдарлама нәтижелеріне экономикалық және индустриялық қызығушылық жергілікті өндірушілердің бәсекеге қабілеттілігін және олардың әлемдік нарықта бәсекеге қабілеттілігін арттырудан көрінеді.

Экологиялық таза азық-түлік өнімдерін өндіру және тұтыну нәтижесінде тұтынушылар үшін – халықты сауықтыруда, экологиялық таза өнімдерді тұтынудың ұлғаюымен, кәсіпкерлер үшін – қосымша табыс алу мүмкіндігінде, бұл ретте ет және құс етінің өнімділігі резервтерін арттыра отырып, әлеуметтік және экономикалық тиімділікке қол жеткізілетін болады, тұтастай алғанда мемлекет үшін – жоғары табысқа қол жеткізу халықтың денсаулығын сипаттайтын көрсеткіштер.

Жоба аясында жарияланған жұмыстардың тізімі:

Жоба тақырыбының атауы: AP14870980 «Тұйық сумен жабдықтау қондырғыларында өсірілетін бекіре балықтары мен олардың будандарының генетикалық құрылымының ерекше ерекшеліктерін зерттеу».

Өтінім берілген ғылымды дамытудың басым бағытының атауы: 207 «Ғылымды дамыту», 102 «Ғылыми зерттеулерді гранттық қаржыландыру»

Зерттеудің мамандандырылған ғылыми бағытының атауы: «6.1 Қазақстанның генетикалық ресурстарын зерттеу, сақтау және ұтымды пайдалану. Қоршаған ортаны бақылау мен қорғаудың инновациялық тәсілдері»

Жобаның/бағдарламаның ғылыми жетекшісі: Гинаятов Н.С., PhD, қауымдастырылған профессор.

Іске асыру кезеңі, оның ұзақтығы айларда. 01.07.2022 – 31.12.2024 жж., ұзақтығы 30 ай.         

Қаржыландырудың жалпы көлемі және жылдар бойынша: 78 000 мың тг,

2022 жыл – 12 000 мың тг;

2023 жыл – 33 000 мың тг;

2024 жыл – 33 000 мың тг.

Зерттеу, әзірлеу немесе жобалау нысандары: ТСҚеҚ-да өсірілген бекіре тұқымдас балықтар мен олардың будандары

Жобаның / бағдарламаның мақсаты: Тұйық сумен қамтамасыз ету қондырғылары жағдайында өсірілетін бекіре тұқымдас балықтардың популяциялары мен олардың будандарының аллельдік қорын сипаттау, молекулярлық-генетикалық сәйкестендіру әдістері негізінде өндіруші аналық табын балықтарының генетикалық әртүрлілігін сақтауға бағытталған ұсынымдар әзірлеу

Жобаның / бағдарламаның міндеттері:

– Бекіре балықтарының топтарын құру, сәйкестендіру үшін чиптеу жүргізу, биологиялық материалдың үлгілерін іріктеп алу;

– Биологиялық материалдан ДНҚ бөліп алу, бөлінген ДНҚ материалына сапалық және сандық бағалау жүргізу;

– Генетикалық талдағышта STR-типтеуді жүргізу;

– STR-типтеу нәтижелері бойынша зерттелетін бекіре тұқымдастардың әрқайсысына генетикалық профиль жасау

– Өндіруші аналық табыннан жеке дарақтары зерттелетін STR-локустар аллельдерінің кездесу жиілігін анықтау;

– Бекіре балықтары мен олардың будандарының зерттелген популяциясының генетикалық құрылымын сипаттау;

– Отандық бекіре балығы популяциясының генетикалық әртүрлілігіне шетелдік деректермен салыстырмалы талдау жүргізу, іріктеме арасындағы дифференциация деңгейін бағалау;

– Микросателлиттік маркерлер бойынша бекіре балықтарының зерттелген популяцияларының генетикалық құрылымының арнайы ерекшеліктерін және гендік қорының жай-күйін анықтау;

– Тұйық сумен қамтамасыз ету қондырғылары жағдайында өсірілетін бекіре балықтарының өндіруші аналық табынының генетикалық әртүрлілігін сақтау жөнінде ұсынымдар әзірлеу.

Алынған нәтижелер мен жаңалығы: (200 сөзден артық емес) Алынған нәтижелері мен жаңалығы: Тұйық сумен жабдықтау қондырғылары (ТСҚеҚ) жағдайында өсірілетін бекіре балықтарының тәжірибелік топтары жасақталды. Таңдалған бекірелерге (n=276) T-VAS Datamars инедегі тері асты микрочиптер орнатылды. Микросателлиттік талдау жүргізу үшін бастапқы биологиялық материалды ретінде балықтарды декапитациялаусыз тірілей әдістемесін эктодермальды тінін – бекірелердің кеуде жүзбе қанатының фрагментін кесу арқылы биологиялық үлгілер алынды. Биологиялық материалдан бөлінген ДНҚ сапалық және сандық бағалау үшін оның концентрациясы Agilent Cary 60 спектрофотометрімен өлшенді. ДНҚ концентрациясы орта есеппен 156,8 нг/мкл құрады. АВ 3500 (AppliedBiosystem, АҚШ) генетикалық анализаторында ТСҚеҚ жағдайында өсірілетін бекіре балықтарының 276 дарасына STR-типтеу жүргізілді. Әрбір STR-локусты амплификациялау үшін жұп праймерлер пайдаланылады, бұл тиімді және жоғары спецификалық ПТР-амплификациялауға мүмкіндік береді. ДНҚ фрагменттерін бөлу полимерлі гельдегі капиллярлық электрофорез әдісімен жүргізілді. STR-типтеу нәтижелері бойынша зерттелетін бекіре тұқымдас балықтардың әрқайсысы үшін генетикалық бейін жасалды.

Күтілетін нәтижелер: Зерттеулер нәтижелері бойынша қолданбалы зерттеулер бойынша ауыл шаруашылығы ғылымдары саласындағы салалар үшін қойылатын талаптарға сәйкес Science Citation Index Expanded Web of Science базасында индекстелетін және (немесе) Scopus базасында Citescore бойынша кемінде 35 (отыз бес) процентилі бар рецензияланатын ғылыми басылымдарда кемінде 2 (екі) мақала және (немесе) шолу жарияланатын болады, сондай-ақ БҒСБК ұсынған рецензияланатын шетелдік немесе отандық басылымда кемінде 1 (бір) мақала немесе шолу, сондай-ақ бекіре балықтарының генетикалық әртүрлілігін сақтау жөніндегі ұсыным әзірленді.

Алынған нәтижелер бекіре тұқымдас балықтардың генетикалық құрылымын зерттеудің жаңа тәсілін қолдану арқылы балық өсіру шаруашылықтарындағы селекциялық жұмысты жетілдірудің теориялық және практикалық аспектілерін кеңейтеді.

Алынған нәтижелердің мақсатты тұтынушылары балықтардың бағалы тұқымдарын тауарлық өсірумен, балық өсірудегі селекциялық-асыл тұқымдық жұмыстармен және т. б. айналысатын ұйымдар болады.

Енгізу дәрежесі: енгізілген жоқ

Жоба аясында жарияланған жұмыстардың тізімі: (doi, ISBN нұсқауымен)

1.    Гинаятов, Н.С. Тұйық сумен қамтамасыз ету қондырғылары жағдайында өсірілетін бекіре балықтарының STR-локустары бойынша полиморфизмін бағалау / Н.С. Гинаятов, В.А. Ульянов, Т.В. Ульянова, С.Ж. Асылбекова, А.Ж. Сидарова // Наука и образование, – Уральск: РИО ЗКАТУ им. Жангир хана, 2022. – № 3 (68). – С.122-133. https://doi.org/10.56339/2305-9397-2022-3-1-122-133 

2.    Гинаятов Н.С., STR-генотипирование осетровых рыб, выращиваемых в УЗВ: значение и перспектива применения/ Н.С. Гинаятов, И.С. Бейшова, В.А. Ульянов, Т.В. Ульянова, А.М. Ковальчук, А.Ж. Сидарова // Ученые записки Казанской государственной академии ветеринарной медицины имени Н.Э. Баумана, 2023. – № 255 (ІІІ). – С. 116-122. https://kazanveterinary.ru/wp-content/uploads/2023/10/%D0%A2%D0%BE%D0%BC-255.pdf 

3. Ulyanov, V., Beishova, I., Ulyanova, T., Sidarova, A., Ginayatov, N.*, Kovalchuk, A., Chuzhebaeva, G., Alikhanov, K., Sariyev, B., Kuzhebayeva, U., Nurzhanova, F., Beishov, R., Sabyrzhanov, A., and Bexultan, A. 2024 Genetic health and diversity assessment of Sturgeon species in Kazakhstan's aquaculture and natural habitats. Ger. J. Vet. Res. 4 (2): 127-138. https://doi.org/10.51585/gjvr.2024.2.0090

4. Ginayatov, N., Ulyanov, V., Beishova, I., Ulyanova, T.*, Sidarova, A., Kovalchuk, A., Sariyev, B., Kuzhebayeva, U., Bakhareva F., Alikhanov, K. Comparison of genetic diversity indicators in samples of artificial and natural populations of Russian sturgeon and beluga at the mount of the Ural river. Advancements in Life Sciences (принята для публикации)

5. Гинаятов Н.С., Сравнительная оценка генетического разнообразия осетровых рыб, выращиваемых в условиях аквакультуры / Н.С. Гинаятов, В.А. Ульянов, И.С. Бейшова, А.М. Ковальчук, Т.В. Ульянова, Б.Т. Сариев, А.Ж. Сидарова // Наука и образование, – Уральск: РИО ЗКАТУ им. Жангир хана, 2024. – № 3-1 (76). – С.105-114. https://doi.org/10.52578/2305-9397-2024-3-1-105-114  

6. Бейшова И.С., Гинаятов Н.С., Ульянов В.А., Ульянова Т.В., Ковальчук А.М., Сариев Б.Т., Сидарова А.Ж., Рекомендации по определению генетической структуры популяций осетровых видов рыб и их гибридов / Рекомендация. – Уральск: НАО «Западно-Казахстанский аграрно-технический университет имени Жангир хана», 2024. – 50 с. ISBN 978-601-319-528-5

7. Бейшова И.С., Гинаятов Н.С., Ульянов В.А., Сариев Б.Т., Ульянова Т.В., Ковальчук А.М., Сидарова А.Ж. Бекіре тұқымдас балықтардың қазіргі жағдайы және оларды сақтау мен қалпына келтіруге бағытталған ұсыныстар / Рекомендация. – Уральск: НАО «Западно-Казахстанский аграрно-технический университет имени Жангир хана», 2024. – 51 с. ISBN 978-601-319-529-2

Жоба / бағдарлама тақырыбының атауы: BR22887106 «Жылқылардың генетикалық ресурстарын басқаруды оңтайландыру үшін молекулалық-генетикалық әдістерді қолдану және өнімді жылқы шаруашылығына арналған инновациялық технологияларды әзірлеу».

Өтінім берілген ғылымды дамытудың басым бағытының атауы: Агроөнеркәсіптік кешенді тұрақты дамыту

Зерттеудің мамандандырылған ғылыми бағытының атауы: Қарқынды мал шаруашылығы.

Жобаның/бағдарламаның ғылыми жетекшісі: Бейшова Индира Салтановна, биология ғылымдарының докторы, қауымдастырылған профессор.

Іске асыру кезеңі, оның ұзақтығы айларда. 01.2024 - 12.2026 жж., ұзақтығы 36 ай.         

Қаржыландырудың жалпы көлемі және жылдар бойынша: 787 147,2 мың тг,

2024 жыл – 254 900,8 мың тг;

2025 жыл – 264 174,4 мың тг;

2026 жыл – 268 072,0 мың тг.

Зерттеу, әзірлеу немесе жобалау нысандары: қазақстандық жылқы тұқымдары, сүт өнімділігіне байланысты генетикалық маркерлер.

Жобаның / бағдарламаның мақсаты: Жылқылардың генетикалық ресурстарын басқарудың жаңа әдістерін әзірлеу және қолданыстағы әдістерін және жылқы шаруашылығы өнімдерін өндірудің тиімді технологияларын жетілдіру

Жобаның / бағдарламаның міндеттері:

- Өнімді жылқы шаруашылығында сенімді асыл тұқымдық есепке алу жүйесін, сондай-ақ өнімді жылқылардың асыл тұқымдық құндылығын жинау, сақтау, өңдеу және автоматты есептеу жөніндегі ақпараттық модульдерді әзірлеу және жетілдіру;

- Өнімді жылқыларға арналған олардың сүт өнімділігі деңгейін бұрын болжауға мүмкіндік беретін генетикалық маркерлер панелін әзірлеу;

- Жаңа селекциялық жетістіктерді сынақтан өткізе отырып, өнімді жылқы тұқымдарының асыл тұқымдық қасиеттерін шоғырландырудың селекциялық-технологиялық бағдарламаларын әзірлеу;

- Бие сүтін өндіру үшін пайдаланылатын жылқылардың қажетті сыртқы параметрлерін анықтау;

- Бие сүтін өндіруде жылқыларды көбейтудің тиімді әдістерін және оны өңдеу технологиясын әзірлеу.

Алынған нәтижелер мен жаңалығы: -

Күтілетін нәтижелер:

1. Өнімді бағыттағы жылқылардың негізгі селекцияланатын белгілерін ескере отырып, бастапқы асыл тұқымдық құжаттаманы жинау қағидаттары бойынша әдістемелік нұсқаулық әзірленетін болады;

2. Асыл тұқымдық есепке алу деректерін жинау, сақтау және өңдеу, сондай-ақ өнімді жылқылардың асыл тұқымдық құндылығын есептеу бойынша ақпараттық модульдер әзірленеді және жетілдірілетін болады;

3. Генетикалық банк құрылатын болады (кем дегенде 500 сауын биеден алынған ДНҚ) және популяциялардың генетикалық әртүрлілігін талдай отырып, кем дегенде 80К SNP бойынша генотиптеу жүргізілетін болады;

4. Бір нуклеотидті полиморфизмдер мен биелердің сүт өнімділігі деңгейі арасындағы байланысты анықтау үшін статистикалық талдау жүргізілетін болады;

5. Биелердің сүт өнімділігін ерте болжау үшін генетикалық маркерлер тақтасы жасалатын болады;

6. Өнімді бағыттағы жылқылардың селекциялық топтары құрылды, тапсырыс бойынша жұптасудан алынған ұрпақтардың өсуі мен дамуы (кемінде 15 шаруашылықта) зерттелетін болады;

7. Сүт өнімділігін зерттей отырып, бие экстерьерінің сызықтық белгілерінің селекциялық-генетикалық параметрлері анықталатын болады (кемінде 80 бас);

8. Биелерді ұстаудың, азықтандырудың және сауудың тиімді технологияларымен (кемінде 3 шаруашылық) қымыз фермаларын технологиялық жобалау бойынша ұсыныс әзірленетін болады;

9. Бие сүтін кептіру мен өңдеудің жаңа технологиялары бойынша ұсыныстар әзірленетін болады;

10. Жас мамандар, оның ішінде кемінде 2 PhD докторанты және 4 магистрант жұмылдырылатын болады;

11.Бағдарлама бойынша ғылыми зерттеулерді іске асыру шеңберінде Web of Science деректер базасының квартиліне (Q1, Q2, Q3) кіретін немесе Scopus базасында кемінде 30 (отыз) Cite Score бойынша процентилі бар рецензияланатын ғылыми басылымдарда зерттеулердің бүкіл кезеңі ішінде кемінде 2 (екі) ғылыми жарияланым жариялануы тиіс

12. Web of Science базасының Science Citation Index Expanded индекстелетін және (немесе) Scopus базасында citescore бойынша кемінде 35 (отыз бес) процентилі бар рецензияланатын ғылыми басылымдарда кемінде 3 (үш) мақала және БҒССҚК ұсынған шетелдік және отандық басылымдарда кемінде 8 (сегіз) мақала жарияланатын болады;

13. Өнімді жылқы шаруашылығында жаңа селекциялық жетістіктерді құруға өтінімдер берілетін болады;

14. Шетелдік және (немесе) Қазақстандық баспалар монографияларды және (немесе) кітаптарды және (немесе) кітаптардағы тарауларды жариялау;

15. Шетелдік (еуропалық, американдық, жапондық) және (немесе) Қазақстандық және (немесе) Еуразиялық патенттік бюролардан патенттер алу;

16. Бағдарлама нәтижелерін пилоттық енгізу және (немесе) бағдарламаны іске асыру кезінде алынған білім мен нәтижелерді әлеуетті пайдаланушылар, ғалымдар қауымдастығы және қалың жұртшылық арасында тарату жөніндегі іс-шаралар;

17. Асыл тұқымдық есепке алу деректерін жинау, сақтау және өңдеу, сондай-ақ өнімді жылқылардың асыл тұқымдық құндылығын есептеу жөніндегі ақпараттық модульдерге ғылыми-техникалық құжаттама әзірленетін болады.

Енгізу дәрежесі: -

Жоба аясында жарияланған жұмыстардың тізімі: -

Жоба / бағдарлама тақырыбының атауы: AP23487588 Батыс Қазақстан облысының далалық, шөлейтті және жартылай шөлейт аймақтарында иксод кенелері арқылы берілетін ірі қара малдың пироплазмидозының алдын алуын жетілдіру

Өтінім берілген ғылымды дамытудың басым бағытының атауы:

Агроөнеркәсіптік кешенді тұрақты дамыту

Зерттеудің мамандандырылған ғылыми бағытының атауы:

Ветеринария

Жобаның/бағдарламаның ғылыми жетекшісі:

Сидихов Бекжасар Мұстақапұлы, ветеринария ғылымдарының кандидаты

Іске асыру кезеңі, оның ұзақтығы айларда. 01.01.2024 - 31.12.2026 жж., продолжительность 36 ай.

Қаржыландырудың жалпы көлемі және жылдар бойынша: 119929,805 мың тг,

2024 – 33999,721 мың тг;

2025 – 43000,0 мың тг;

2026 – 42930,084 мың тг.

Зерттеу, әзірлеу немесе жобалау нысандары:

пироплазмидтер, иксодидтер, ірі қара малы.

Жобаның / бағдарламаның мақсаты:

Ірі қара малдың пироплазмидоздары мен иксодидоздары бойынша қазіргі заманғы эпизоотиялық жағдайды зерделеу және Батыс Қазақстан облысының әртүрлі табиғи аймақтарында пироплазмидоздар мен иксодидоздарды емдеу мен алдын алудың тиімді сұлбасын әзірлеу.

Жобаның / бағдарламаның міндеттері:

1. Батыс Қазақстан облысының далалық, шөлейтті және жартылай шөлейт аймақтарында иксод кенелерінің таралуы мен түрлік құрамын зерделеу. Ірі қара малда кездесетін кенелер түрге дейін анықталады. Батыс Қазақстан облысының әртүрлі табиғи аймақтарында алдын алу шараларын әзірлеу үшін қажетті кенелердің таралуы анықталады.

2. Батыс Қазақстан облысының әртүрлі табиғи аймақтарында ірі қара малдың кенелермен зақымдануының маусымдық динамикасын белгілеу. ПТР әдісімен пироплазмидтермен иксодидтердің инвазиялануын анықтау. Профилактикалық іс-шараларды әзірлеу үшін қажетті маусымдық динамика, ірі қара малдағы кенелердің көптігі индексі және пироплазмидтермен иксодидтердің инвазиясы анықталады.

3. Батыс Қазақстан облысының әртүрлі табиғи аймақтарында ірі қара малдың иксодидтермен зақымдануының жасқа байланысты динамикасын және олардың жас құрылымын (личинка-нимфа - имаго) ескере отырып, жануарлар денесінде таралуын айқындау. Ірі қара малдың иксодидтермен зақымдануының жас ерекшелігіне байланысты динамикасы, жануарлар денесінде иксодидтердің таралуы және профилактикалық іс-шараларды әзірлеу үшін қажетті Батыс Қазақстан облысының әртүрлі табиғи аймақтарында иксодидтердің жалпы қоры белгіленетін болады.

 4. Батыс Қазақстан облысының әртүрлі табиғи аймақтарындағы ірі қара малдың пироплазмидозы бойынша эпизоотиялық жағдайды зерделеу. Алдын алу шараларын әзірлеу үшін қажетті қан жағындылары мен ПТР зерттеу әдістерімен ірі қара малдың пироплазмидтермен инвазиясының кеңдігі және олардың түрлері анықталатын болады.

5. Батыс Қазақстан облысының әртүрлі аймақтарындағы ірі қара малдағы пироплазмидоздың барысы мен симптомдарын анықтау. Алдын алу шараларын әзірлеу үшін қажетті аурудың барысы мен белгілері анықталады.

6. ПТР әдісін қолдана отырып, Батыс Қазақстан облысының әртүрлі аймақтарында ірі қара малдың пироплазмидоздарының маусымдық және жас ерекшелігі динамикасын белгілеу. Профилактикалық іс-шараларды әзірлеу үшін қажетті ірі қара малдың пироплазмидоздарының маусымдық және жас ерекшелігі бойынша динамикасын анықтау.

7. Пироплазмидозға қарсы препараттардың тиімділігін анықтау. ПТР қолдану арқылы антипироплазмидозды препараттардың тиімділігі белгіленеді, сондай-ақ профилактикалық шараларды әзірлеу үшін қажетті ірі қара малдың патогенетикалық терапиясына арналған кешен жасалады.

8. Иксодидтерге қарсы қолданылатын акарицидтердің тиімділігін зерттеу. Профилактикалық іс-шараларды әзірлеу үшін қажетті in vitro және in vivo әдістерімен акарицидтердің тиімділігі анықталады.

Алынған нәтижелер және жаңалығы:

Ірі қара малдың кенелермен ластануының маусымдық динамикасы тоқсан сайын (қыста, көктемде, жазда және күзде) жануарларды зерттеумен, ал Жас ерекшелігі бойынша - әр түрлі жас топтарын зерттеумен анықталды: бір жасқа дейін, 1-3 жас, 4-5 жас, 6 жас және одан жоғары. Өсімдіктерден кенелерді жинау "жалаушада"жүзеге асырылды. Ірі қара малдан кенелерді жинау 100 мм3 сыйымдылығы бар банкаларға пинцетпен жүргізілді. Батыс Қазақстан облысының дала, шөлейт және шөлді аймақтарында ірі қара малды кенелердің бес тұқымы мен он түріне жататын Ixodidae тұқымдасының кенелері зақымдалған. Ең көп жұқтыру көктем мен жазда 100-ден 90% - ға дейін байқалады. Жануарлардың ең үлкен зақымдануы дала аймағында, ал ең азы шөлде тіркелген. Кездесу индексі орташа есеппен 55% құрады, ең үлкен көптік индекс H. detritum – 59,3±12,1, ал ең кішісі – I. ricinus - 3,5±1,0 дана/бас. Бір жасқа дейінгі және 1 жастан 3 жасқа дейінгі жас жануарлар ең көп зардап шекті, көптік индексі сәйкесінше 216,2 - 252,4 дана/бас құрады. Ірі қара малдағы личинкалар мен нимфалар иксодид жануарлардың денесінің алдыңғы бөлігіне – бас пен иыққа, ал имаго – алдыңғы аяқтар, кеуде, іш және шап аймағына бекітілді.

Жаңалық: пироплазмидозды емдеудің және алдын алудың ұтымды схемасын, сондай-ақ иксод кенелерімен күресу әдістерін әзірлеу.

Күтілетін нәтижелер:

1 Батыс Қазақстан облысының далалық, шөлейтті және жартылай шөлейтті аймақтарында ірі қара малда иксод кенелерінің таралуы мен түрлік құрамы айқындалатын болады

2 Маусымдық динамика, ірі қара малдағы кенелердің көптігі индексі және ПТР әдісімен иксодидті пироплазмидтермен инвазиялануы анықталатын болады.

3 Батыс Қазақстан облысының әртүрлі табиғи аймақтарында ірі қара малдың иксодидтермен зақымдануының жас ерекшелігіне байланысты динамикасы, жас құрылымын (личинка - нимфа - имаго) ескере отырып, жануарлар денесінде иксодидтердің таралуы және иксодидтердің жалпы қоры анықталатын болады.

4 Батыс Қазақстан облысының әртүрлі табиғи аймақтарында қан жағындылары мен ПТР зерттеу әдістерімен ірі қара малдың пироплазмидтермен инвазиясының экстенсивтілігі және олардың түрлері айқындалатын болады.

5 Батыс Қазақстан облысының әртүрлі аймақтарында ірі қара малдың пироплазмидозының өту ағымының сипаты мен белгілері белгіленеді

6 ПТР әдісін пайдалана отырып, Батыс Қазақстан облысының әртүрлі аймақтарында ірі қара малдың пироплазмидоздарының маусымдық және жас динамикасы белгіленеді.

7 Батыс Қазақстан облысының далалық, шөлейтті және жартылай шөлейт аймақтарында мекендейтін ірі қара малдың пироплазмидозына қарсы қолданылатын препараттардың тиімділігіне ПТР әдісін қолдана отырып,  салыстырмалы баға берілетін болады.

8. Иксод кенелеріне қарсы in vitro және in vivo әдістерімен қолданылатын акарицидтердің тиімділігі белгіленеді

9 Батыс Қазақстан облысында ірі қара малдың пироплазмидоздары мен иксодидоздарының алдын алу бойынша ұтымды схема әзірленеді және ұсынымдар дайындалады.

10. Жоба шеңберінде Web of Science базасының Science Citation Index Expanded индекстелетін және (немесе) Scopus базасында кемінде 50 (елу) citescore бойынша процентилі бар рецензияланатын ғылыми басылымдарда 2 мақала және КОКСНВО ұсынған рецензияланатын шетелдік немесе отандық басылымда 1 мақала жарияланатын болады.

Енгізу дәрежесі: Жоқ

Жоба аясында жарияланған жұмыстардың тізімі: (doi, ISBN нұсқауымен)

Кармалиев Р.С., Сидихов Б.М., Усенов Ж.Т., Нуржанова Ф.Х., Майканов Н.С., Арисов М.В., Сенгалиев Е.М. Иксодиды крупного рогатого скота в Западно-Казахстанской области, видовой состав и распространение // Наука и образование» Научно-практический журнал Западно-Казахстанского аграрно-технического университета имени Жангир хана Уральск. 2024. Т.1. № 3-1 (76), С. 41-54.

DOI 10.52578/2305-9397-2024-3-1-41-54